Mezolit (o’rta tosh) davri

51315777

1. 
   
   . Qadimgi Sug’d (Sug‟diyona) davlati va uning hududi.So’g’diyona, Sog’da, Sug’uda, Zarafshon va Qashqadaryo oralig’idagi hudud, “Avesto”, yunon-rim manbalari, ziroatchilik, Yerqo’rg’on, Afrosiyob, Uzunqir, Ko’ktepa). Sugdiyona Urta Osiyodagi kadimiy, tarixiy, madaniy viloyat xisoblanadi. Ilk marta axamoniylar sulolasi vakillarining koyatosh xotirot bitiklarida Sugudi shaklida qad.eron saltanatiga tobe qilingan satrapliklardan biri mamlakatning nomi sifatida kayd etil gan. Sugdiyona 3 ta tarixiy geografik xududni birlashtirgan: Samarkand Sugdi, Buxoro Sugdi va Kesh Naxshab Sugdi. Xar 3 kismi uzaro tabiiy geografik uzaro tabiiy chegaraga xali ega edi. Buyuk Ipak yulinnng markaziy tarmokdari Sugdiyona orkali utgan. Natijada Sugdiyona xalkaro savdo munosabatlarida muxim urin tutadi. Buyuk ipak yuli builab savdogarlarning kishlokdari, shaxarlarida esa uning maxallalari paydo bulgan. Sugd tili xalkaro til rolini ui nagan. Bu xol xitoy sayyoxlari tomonidan notugri tasvir uygotgan. Sugdiyona mil.avv.6-2 asrlarda avval axamoniylarga, sungra makedoniyalik Aleksandr tuz gan saltanatga, uning davomchisi Salavka davlatiga, Yunon-Baktriya tobe bulgan. Mil.avv. 2-1 ayerlardan boshlab Sugdiyona uz musta uilliginn tiklashga kirishgan. Uning markaziy va maxalliy tangalari zarb kilina bo shla gan. Sugdiyona a sta sekin xar uch kiyem chegaralarini uz atrofiga yiga boshlagan va konfederativ davlat uyushmasiga aylanib borgan.Mi. 1 ming y ill i kn ing 1 chi yarmida Sugdiyona kushonlar, xioniylar, abdallar, kidarlar ta’sir i da bulgan. Arab istilosining boshlangich davridan to Sugd podshosi Turgar davri oxirigacha Sugdiyona uzining konfederativ xususiyatini saklashga xarakat kilgan. Turgardan keyin Sugdiyonada ixshidlar siyosiy xokimiyat tugab mam-t xalifatik tarkibiga kirgan.
   
2. 
   
   Jaloliddin Manguberdi-Vatan himoyachisi. U mo’g’ullar istilosi boshlangan kundanoq doimo yurt himoyachilari tomonida turdi, ularga rahnamo bo’ldi. Ona Vataniga bo’lgan cheksiz mehr hissi, farzandlik burchi uni shu qadar elga mashhur qildiki, hatto uning nomini eshitgan Chingizxonning ham sochi tik bo’lib, yuzi tundlashar, uni qo’lga tushirish, yo’q qilish chora-tadbirlarini izlardi. Jaloliddin Manguberdi ancha yillar ilgari G’azna, Voliyon, Guch, Bust va Hindiston hududlarigacha bo’lgan erlarga hokim etib tayinlangan edi. Shu boisdan u G’azna tomon yurdi, yo’lga ko’pgina qo’shin boshliqlari Sulton Jaloliddinga qo’shilib bordi. . 1221 yil 25 noyabrda Sind (Hind) daryosi bo’yida tengsiz jang bo’ladi. Bu jangda Jaloliddin Manguberdi ko’rsatgan jasoratga mo’g’ul hukmdorining o’zi ham tan berib, lol qolgan. Bu hayot – mamot jangida Xorazm bahodiri, uning yigitlari arslonlardek jon berib, jon olardi. «Qaysi tomonga ot choptirmasin, tuproqni qonga bo’yar edi. Agar bu jangni Zolning o’g’li ko’rsa edi, u sulton Jalol (uddin) ning qo’lini o’pgan bo’lardi». Chingizxon lashkari hisobsiz bo’lsada, uning jang maydonidagi asosiy kuchlari parokanda holiga tushib qolgandi. Biroq pistirmadagi 10 ming nafar sara lashkar jang oqibatini Chingizxon foydasiga hal qiladi. Nochor, tang ahvolga tushib qolgan Jaloliddin qora to’riq otiga minib, so’nggi bor mo’g’ullarga hamla qilib, so’ng ot jilovini ortga tortadi. Sovutini elkasidan tashlab, otiga qamchi bosadi va balandlikdagi qoyadan o’zini Sind daryosiga otadi. Jaloliddin bahaybat daryo to’lqinlarini shiddat bilan kesib o’tib narigi sohilga o’tib oladi. Uning 4000 jangchisi ham bunga muvaffaq bo’lishadi.
   
3.