CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
712
SANOAT 4.0 KONSEPSIYASI VA UNGA TA’SIR ETUVCHI RISKLAR
Shadiyeva Gulnora Mardiyevna
Javmanov Jamshed Abdusamatovich
Annotatsiya.Ushbu maqolada sanoat 4.0 konsepsiyasi haqida tushuncha, uning
mohiyati, ijtiomoiy va iqtisodiy hayotimizda tutgan oʻrni, Oʻzbekistonning va xorijiy
mamlakatlarning sanoat 4.0 konsepsiyasiga oid strategiyalari, uning keltirib chiqarishi
kutilayotgan imkoniyatlari va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan risklarining mualliflik
tasnifi keltirilib, uni qiyosiy tahlil qilingan holda ilmiy taklif va xulosalar shakllantirildi.
Kalit so‘zlar: sanoat 4.0, kiberifikatsiya, robototexnika, raqamli iqtisodiyot, risk,
innovatsiya.
Аннотация.В данной статье представлен обзор концепции индустрии 4.0 и
были сделаны выводы по авторской классификации и сравнительного анализа, ее
ожидаемого потенциала и потенциальных рисков, ее сущность и рол в нашей
социальной и экономической жизни, стратегии Узбекистана и зарубежных стран
по концепции индустрии 4.0
Ключевые слова: индустрия 4.0, киберизация, робототехника, цифровая
экономика, риск, инновации.
Annotation.This article provides an overview of the concept of industry 4.0, its
essence, its role in our social and economic life, the strategies of Uzbekistan and foreign
countries on the concept of industry 4.0, its expected potential and potential risks,
author's classification and comparative analysis. and conclusions were drawn.
Keywords: industry 4.0, cyberization, robotics, digital economy, risk, innovation.
Jahon iqtisodiyoti hozirgi paytda qaytarib boʻlmaydigan oʻzgarishlar davrini
boshidan kechirmoqda. Buning sababi, dunyo odatdagi texnologik chegaralarni
oʻchiradigan va oʻrnatilgan texnologik va ishlab chiqarish zanjirlarini isloh qiladigan
toʻrtinchi sanoat inqilobi ostonasida turibdi. Yangi sanoat inqilobi texnologiyaning
birlashishi va raqamli va ishlab chiqarish sohalari oʻrtasidagi chegaralarning xiralashishi
bilan tavsiflanadi. Toʻrtinchi sanoat inqilobining yadrosi sanoatni raqamlashtirish va
kiberifikatsiya qilish, sanoat Interneti, robototexnika, 3D muhandislik, matbaa va
dizayndir. Raqamli texnologiyalar jahon sanoatining samaradorligini oshirishda kuchli
tezlashtiruvchi sifatida qaraladi.
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
713
Axborot va telekommunikatsiya texnologiyalarining sifat jihatidan yangi turiga
asoslangan, zamonaviy ishlab chiqarish va jamoat hayotining barcha sohalarini qamrab
oladigan va oʻzgartiradigan raqamli iqtisodiyot, garchi u shakllanish jarayonida boʻlsa
ham, bugungi kunda kompaniyalar va rivojlangan davlatlar uchun ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishga erishish uchun imkoniyat yaratib beradigan eng kuchli salohiyatga ega. Shu
bilan birga, taniqli 4-chi sanoat inqilobi konsepsiyasining ishlab chiquvchilaridan biri
sifatida, Jahon iqtisodiy forumi (WEF) raisi Klaus Shvab, bu yerda raqamli iqtisodiyot
deganda, ishlab chiqaruvchanlik, samaradorlik va innovatsiyalar sohasidagi tobora
kengayib borayotgan global raqobat shaklidagi yetakchilik, shuningdek, yuqori turmush
darajasi va farovonlikni taʻminlash, shu jumladan odamlar oʻrtasida raqamli aloqaning
tubdan yangi shakllaridan foydalanish va ularning shaxsiy ehtiyojlarini qondirishda sun’iy
aql-idrokdan foydalangan ravishda taqdim etilgan imkoniyatlardan foydalanish sifatida
qaraladi.
Shu munosabat bilan, Oʻzbekistonda ham bu oʻzgarishlar eʻtiborsiz qoldirilmadi,
prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev taklifi bilan mamlakatimizda “2020-yil — Ilm-maʼrifat
va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nomlandi va “Raqamli iqtisodiyot”ga faol
oʻtish – kelgusi 5 yildagi eng ustuvor vazifalarimizdan biri boʻladi. Raqamli
texnologiyalar nafaqat mahsulot va xizmatlar sifatini oshiradi, ortiqcha xarajatlarni
kamaytiradi.
Shu bilan birga, meni juda qattiq tashvishga soladigan va bezovta qiladigan eng
ogʻir illat – korrupsiya balosini yoʻqotishda ham samarali vositadir. Buni barchamiz teran
anglab olishimiz darkor”, - deb taʻkidlab oʻtdilar.
Sanoat 4.0 konsepsiyasiga yetib kelgunga qadar dunyo qanday inqiloblarini boshdan
kechirganini bilish oʻta muhimdir. (1-rasm)
I
qo‘l mehnatidan
XVII
avtomatlashtirishga
Bug‘ dvigatelining ixtirosi
bilan bog‘liq
II
XX
elektrlashishga Birinchi avtomobillar va konveyer ishlab
chiqarishni tashkil etish bilan bog‘liq
XXI
III qatorda qayta tiklanadigan Bu minerallardan foydalanishni rad etish,
energiya manbalariga o‘tishga kompyuterlarni ishlab chiqarishga joriy
etish, avtomatlashtirish va raqamli ishlab
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
714
1-rasm. Sanoat 4.0 gacha boʻlgan inqiloblar.
Uchinchi sanoat inqilobi mavzusiga amerikalik iqtisodchi Jeremi Rifkin katta hissa
qoʻshdi. "Uchinchi sanoat inqilobi: gorizontal oʻzaro taʻsirlar energiyani, iqtisodiyotni va
umuman olamni qanday oʻzgartiradi" asarida u yashil energiyaga alohida eʻtibor qaratgan.
J.Rifkin uchinchi sanoat asosiga ega boʻlgan besh tamoyil aniqladi. Ular:
Uchinchi inqilobning voqeliklari hanuz dunyoda keng tarqalmaganiga qaramay, u
toʻrtinchi sanoat inqilobiga (sanoat 4.0) kirib bormoqda. Jahon iqtisodiy forumi raisi
Klaus Shvabning soʻzlariga koʻra, sun’iy intellekt, robototexnika, Internet narsalar, oʻz-
oʻzini boshqarish mashinalari, 3D bosib chiqarish, nanotexnologiya, biotexnologiya,
materialshunoslik, energiyani saqlash va kvant hisoblash kabi sohalardagi texnologik
yutuqlar bilan ajralib turadi. Shunday qilib, sanoat 4.0-da nafaqat obyektlar, balki
mashinalar, yigʻish liniyalari va butun zavodlar bitta tarmoqqa birlashtirilgan. Allaqachon
ba’zi korxonalarda boʻshliqlarga RFID teglari oʻrnatilgan, ular kerakli ma’lumotlarni
montaj robotiga uzatadilar. Xom-ashyo zaxiralari monitoringi oʻtkaziladi, va agar ilgari
Just-in-Time sanoat texnologiyalari biznes maktablarida eng ilgʻor deb oʻrgatilgan boʻlsa,
yaqin kelajakda bunday yondashuvga va tegishli mutaxassislarga ehtiyoj yoʻqoladi. Shu
bilan birga, xususiylashtirish odatiy holga aylanib bormoqda, har bir mahsulot alohida
mijoz uchun katta fabrikada tayyorlanishi mumkin.
Shuning uchun davlatlar uchun birinchi navbatda, kun tartibida sanoat 4.0 sohasidagi
davlat strategiyalarini shakllantirish vazifasi turibdi. Bu esa, davlat organlari tomonidan
yanada faol harakatlarni talab qiladi.
Xorijiy tajriba bizga dunyoning yuqori texnologiyali mahsulotlarini eksport qiluvchi
mamlakatlar (AQSh, Germaniya, Yaponiya, Fransiya, Xitoy va boshqa qator davlatlar)
standartlashtirish konsepsiyalari va 4.0 sanoatida standartlar tizimini ishlab chiqishni
boshlaganligi toʻgʻrisida bahslashishimizga imkon beradi.
Dunyo iqtisodiyotining yetakchi davlatlari, birinchi navbatda Germaniya, Fransiya,
Qayta tiklanadigan
energiya
manbalariga oʻtish
Barcha binolarni
kichik elektr
stantsiyalariga
aylantirish
Vodorod
energiyasidan
foydalanish
Internet
texnologiyalaridan
foydalanish
Elektr transport
vositalarini ishlab
chiqarish
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
715
AQSh, Buyuk Britaniya, Italiya va boshqa mamlakatlar sanoat 4.0 ni joylashtirish
boʻyicha ulkan rejalarni e’lon qilishgandi. Quyidagi jadvalda ba’zilari bilan tanishishingiz
mumkin. (1-jadval)
1-jadval. Xorijiy mamlakatlarning “Sanoat 4.0” dasturlari xususiyatlari.
“Sanoat 4.0” dasturining xususiyatlari.
Y
ev
ro
it
ti
fo
q
2010 yilda Yevropa Ittifoqi “Yevropa-2020” strategiyasi doirasidagi yetti
yirik tashabbuslardan biri boʻlgan va Internet iqtisodiyotini rivojlantirishga
qaratilgan “Raqamli Yevropa tashabbusini” qabul qildi.
Yevropa uchun raqamli kun tartiboti (DAE) Yevropa Komissiyasi tomonidan
Yevropada iqtisodiy oʻsishni qoʻllab-quvvatlash va Yevropaning fuqarolari va
korxonalariga raqamli texnologiyalarning afzalliklaridan maksimal darajada
foydalanish maqsadida 2010 yil may oyidan boshlangan. Yevropa uchun raqamli
kun tartibi - bu Yevropa Ittifoqining “Yevropa 2020” strategiyasi doirasida aqlli,
barqaror va inklyuziv oʻsish boʻyicha 7 yetakchi tashabbus, raqamli kun tartibida
13 aniq maqsad mavjud boʻlib, ularda Yevropada oʻsishni ragʻbatlantirish va ish
oʻrinlarini yaratish boʻyicha 7 ta ustuvor yoʻnalish boʻyicha guruhlangan 101 ta
harakat mavjud. Ushbu raqamli kun tartibining toʻliq bajarilishi AKTga
investitsiyalarning koʻpayishi, ishchi kuchlari koʻnikmalarining oshishi, davlat
sektorida innovatsiyalar uchun imkoniyatlar yaratilishi va Internet-iqtisodiyot
uchun asosiy shart-sharoitlarning isloh qilinishi hisobiga Yevropaning YaIMning 5
foizga yoki 1500 evroga oʻsishiga olib keladi.
Yevropa Komissiyasi, shuningdek, IT-biznes va jamoatchilik va biznes
mijozlari oʻrtasida munosabatlarni oʻrnatish bilan shugʻullanadigan "bulutli" taʻlim
- "Yevropa bulutli sheriklik" (ECP) tashkil qilish orqali Yevropa Ittifoqi
davlatlarining tashabbuslarini birlashtirishni rejalashtirgan. Bu Yevropa Ittifoqi
darajasida bulut sanoatini markazlashtirilgan tartibga solishni va bulut xizmatlarini
faol xarid qilishni anglatadi. 2016 yil aprel oyida Yevropa Komissiyasi sanoatni
raqamlashtirish boʻyicha birinchi mulohazalarni taqdim etdi. Ushbu "Raqamli
bozor - sohani raqamlashtirish: savol va javoblar" deb nomlangan hujjatda
Yevropa Komissiyasining qator takliflari mavjud.
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
716
G
er
m
an
iy
a
2011 yilda Germaniyada “Sanoat 4.0” nomi ostida strategiya qabul qilindi, bu
Internet narsalar va sanoat Interneti tushunchalariga asoslanadi. 2030 yilga kelib,
Germaniya “Internet ishlab chiqarish” ga toʻliq oʻtishni rejalashtirmoqda, unda
Internet maksimal samaradorlik va sanoat samaradorligiga erishish uchun
ishlatiladi. PwC audit va konsalting kompaniyasining prognozlariga koʻra, nemis
sanoatchilari har yili sanoat Internet texnologiyalariga 40 milliard evro miqdorida
mablag‘ sarflaydilar.
X
it
oy
Xitoyda 2015 yilda "Internet +" tushunchasi qabul qilindi va uning
strategiyasini ishlab chiqdi, unga dunyoning yetakchi mamlakatlarining eng yaxshi
tashabbuslari kiritilgan.
Konsepsiya quyidagi yoʻnalishlardan iborat: Internet + ishlab chiqarish,
Internet + moliya, Internet + tibbiyot, Internet + hukumat, Internet + AIC. Internet
+ Ishlab chiqarish sanoatining yoʻnalishi anʻanaviy ishlab chiqarish korxonalari
mavjud ishlab chiqarish rejimini isloh qilish uchun axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini
qoʻllashlari
mumkinligini
anglatadi.
Mobil
Internet
texnologiyasidan foydalangan holda an’anaviy ishlab chiqaruvchilar masofadan
boshqarish funksiyalari, ma’lumotlarni avtomatik yigʻish va tahlil qilish uchun
avtomashinalar, maishiy texnika, aksessuarlar va boshqa sanoat mahsulotlariga
apparat va dasturiy ta’minotni oʻrnatishi mumkin.
A
Q
SH
AQShda
2009
yilda
“Cloud”
strategiyasi
ishlab
chiqilgan.
Tashabbuskorlarning fikriga koʻra, "Cloud" strategiyasi "aqlli" sanoat korxonalari,
doʻkonlar, shaharlar va transport tizimlarini yaratish, energetika sohasidagi tarmoq
texnologiyalari, shuningdek, ijtimoiy hamkorlik, elektron tijorat va tovarlarni
yetkazib berish zanjiri monitoringi sohalarida zamonaviy texnologik (shu
jumladan global logistika oqimlari) tashabbuslarini amalga oshirishga imkon
berishi kerak.
Global bozorida bulutli texnologiyalar boʻyicha AQSh, IBM, Microsoft,
Google, HP, AT&T kompaniyalari yetakchilik qilmoqda. Prognozlarga koʻra,
2015 yilga kelib dunyo boʻylab bulutli bozordan 73 milliard dollarga yaqin
daromad olindi, bozorning ushbu segmenti 14 millionga yaqin mutaxassisni ish
bilan ta’minlaydi. AQShda 2009 yilda bulutli hisoblash sohasida federal tashabbus
boshlandi, uning maqsadi 25 tadan iborat boʻlib, uning maqsadi davlat va xususiy
sektorda xarajatlarni kamaytirish va boshqaruv samaradorligini oshirishdan iborat.
Oʻzbekistoda ham ushbu maqsadda, “Raqamli Oʻzbekiston – 2030” qabul qilingan,
bu davlat dasturi doirasida umumiy qiymati 18.2 trln soʻm va 10.3 mlrd AQSh dollariga
teng loyihalar aks etgan boʻlib, bu 284 ta banddan tashkil topdi. Iqtisodiyotning bu turi
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
717
yangi boʻlishiga qaramay, uda foydalilik koʻrsatkichi yuqorilanib, rivojlangan
davlatlarning YaIM hajmida aholi son boshiga ulushi ham yuqoriligidan bilishimiz
mumkin boʻladi. Bizda ham “Raqamli Oʻzbekiston – 2030” dasturiga koʻra 2030 yilga
qadar AKT ga asoslangan raqamli iqtisodiyot ulushini YaIM tarkibida 10% ga (hozirda
2%) koʻtarish kelajakdagi strategik vazifalarimizdan biri etib belgilandi.
Xalqaro axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlantirish indeksi boʻyicha
Oʻzbekiston 170 mamlakat orasidan, 103-oʻrinni egallab turibdi. Bu hali bu sohada
qilinishi lozim boʻlgan ishlarimiz bisyorligidan dalolat beradi. Lekin internet
foydalanuvchilari aholi soniga nisbati boʻyicha boshqa MDH davlatlari ichida
Oʻzbekiston 52% natijasi bilan yuqoriroq pogʻonada kelayotganini koʻrishimiz mumkin.
Soʻnggi oʻn yilliklarda texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil qilishda keskin
oʻzgarishlar yuz berdi, bu esa iqtisodiy munosabatlar va umuman jamiyatning holatida
jiddiy oʻzgarishlarga olib keldi.
McKinsey [5] global institutining prognozlariga koʻra, global sanoatning raqamli
texnologiyalar platformasiga toʻliq oʻtishi taxminan 100 yilni oladi. 2025 yilga kelib,
sanoat Internetining global iqtisodiyotga ulushi global YaIMning 11 foizini tashkil qilishi
mumkin. 2025 yilga kelib Internetning tarqalishini pessimistik va optimistik bashorat
qilish natijasida YaIMning oʻrtacha yillik oʻsishi 3,9 dan 11,1 trln. AQSh dollarigacha
oʻzgarishi mumkin. Bundan tashqari, OECDga a’zo mamlakatlarning raqamli sanoatdagi
ishtiroki natijasida dunyo YaIM oʻsishi ulushi 60% dan koʻproqni tashkil qilishi
kutilmoqda, rivojlanayotgan davlatlar (Xitoy, Hindiston, BRICSning boshqa
mamlakatlari) - qariyb 40%). Shunday qilib, OECD mamlakatlarida YaIMda sanoatning
ulushi 2025 yilga kelib yalpi ichki mahsulotning 20 foizini tashkil qilishi kerak (hozirgi
Yevropa Ittifoqida 15% va AQShda 12%). Shunga koʻra, Jahon iqtisodiy forumining
hisob-kitoblariga koʻra, raqamlashtirish kelgusi oʻn yil ichida biznes va jamiyat uchun
ulkan imkoniyatlarni yaratadi va kelgusi 10 yil ichida (2025 yilgacha) global
iqtisodiyotga qoʻshimcha 30 trillion dollar daromad keltirishi mumkin. Tadqiqot
natijalariga koʻra, 2022 yilga kelib global YaIMning chorak qismi raqamli sohada boʻlishi
tahmin qilinmoqda.
Bunday oʻzgarishlar, globalizatsiya va mamlakatarning bir-birini siyosatiga
integratsiyasini kuchaytirish uchun keng imkoniyat ochib, boshqa iqtisodiy-ijtimoiy
samaralarga sharoit yaratsa, boshqa tomondan insoniyat, hali duch kelmagan risklarga
duch kelishi mumkin. Toʻrtinchi sanoat inqilobi konsepsiyasining asoschisi Klaus
Shvabning ta’kidlashicha, “Roʻy berayotgan oʻzgarishlarning mohiyati shunchalik
muhimki, jahon tarixi bunday - katta imkoniyatlar va potentsial xavf-xatarlarni davrni hali
bilmagan”. Buning sababi, L.A.Chaldaeva va A.A.Kilyachkov, quyidagicha: “Raqamli
iqtisodiyot joriy etish va rivojlanishning birinchi bosqichida hal qilinadiganidan koʻra
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
718
koʻproq muammolarni keltirib chiqaradi. Biroq, undan qochib qutulib boʻlmaydi, aks
holda intellektual va texnologik taraqqiyot mukammallikka oʻtish uchun yoʻl qoʻymaydi.
Shuning uchun risklarni oldindan bilish kerak, ular uchun tayyorlanish, minimallashtirish
va iloji boʻlsa oldini olish kerak.” – degan fikrlarni bildirishgan.
Quyidagi jadvalda, sanoat 4.0 konsepsiyasi va raqamli iqtisodiyotga oʻtishda duch
kelinishi mumkin boʻlga ehtimoliy imkoniyatlar va risklarni keldirdik.
2-jadval. Raqamli texnologiyalar oʻz navbatida yutuqli va riskli tomonlari.
Yutuqlari
Risklari
– iqtisodiy oʻsishga samarali hissa
qoʻshadi;
– tegishli tarmoqlarda ish oʻrinlari sonini
3-5 barobar oshishiga olib keladi;
– mehnat unumdorligini oshiradi;
– kichik va oʻrta biznesning oʻsish
surʻatlarini kengaytiradi;
– internetda tijorat saytlarini kengaytirish:
Internet-tijorat, moliyaviy, fond va
valyuta birjalari;
– bozorlardagi muvaffaqiyatli raqobat,
virtual
korxonalar
(firmalar)
va
tashkilotlarning paydo boʻlishi uchun
kompaniyalar hajmini kamaytirish;
–
bulutli
infratuzilma,
raqamli
iqtisodiyotning
ixtisoslashtirilgan
mintaqaviy
klasterlari
va
raqamli
tarmoqlarda turli xil xizmatlarni taqdim
etish uchun bir xil manbalardan (shu
jumladan ish kuchidan) foydalanish.
ekotizimlar;
– operatsion faoliyat doirasini faqat
Internet imkoniyatlari bilan cheklash;
– raqamli mahsulotlardan iqtisodiy
samarani oshirish (ishlab chiqarish
tannarxini pasaytirish);
– iqtisodiy oʻsishning yangi nuqtalari va
– kiberhujumlar;
– IT sohasidagi firibgarlik riski;
– dasturiy ta’minot xatolarining riski;
– tezkorlik bilan bogʻliq boʻlgan strategik
risklar:
axborot
texnologiyalarini
rivojlantirish va moliyaviy biznesni
yuritishning
oʻzgaruvchan
shart-
sharoitlar;
– moliyaviy innovatsiyalarni davlat
tomonidan tartibga solish risklari;
– kiberhujumda iqtisodiy faollikning
oʻsishi
hisobiga
soya
iqtisodiyoti
hajmining oʻsishi riski;
– murakkab axborot tizimlarining ishlashi
buzilishi riski;
– biznes-jarayonlarni avtomatlashtirish
natijasida bandlikning qisqarishi riski;
– markazlashtirilmagan alternativ valyuta
tizimlarining shakllanishi riski;
– mamlakatning raqamli suverenitetiga
tahdid va transchegaraviy dunyoda
davlatning rolini qayta koʻrib chiqish;
– fuqarolarning shaxsiy hayoti/potentsial
nazorati buzilishi;
– ma’lumotlar xavfsizligini pasayishi;
– oʻrta va past malakali ish oʻrinlari
sonining qisqarishi;
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
719
"raqamli vodiylar" paydo boʻlishi;
– mehnat samaradorligini oshirish;
– bozor ishtirokchilari raqobatbardosh
boʻlmoqdalar, bu ularga xalqaro savdo
maydonchalariga kirishni osonlashtiradi;
– ishlab chiqarish faoliyatining moddiy va
ma’muriy xarajatlari minimallashtiriladi;
– yuqori malakali mutaxassislar uchun ish
oʻrinlari yaratilmoqda;
– iqtisodiyotning jadal rivojlanishi
aholining
farovonligi
oshishini
ragʻbatlantiradi, bu esa ijtimoiy tengsizlik
muammosini bartaraf etishga olib keladi;
–
inklyuzivlikni
oshiradi
va
kambagʻallikni kamaytiradi;
–
tibbiy
xizmatdan
foydalanish
imkoniyatini oshiradi;
– ekologiyaga salbiy ta’sir kamayadi;
– korrupsiya va byurokratiya pasayadi.
– biznes modellari va oʻzaro ta’sir
sxemalarining murakkablik darajasini
oshishi;
– iqtisodiyotning barcha sohalarida
raqobatning keskin oʻsishi;
–
ishlab
chiqaruvchilar
va
iste’molchilarning
xatti-harakatlaridagi
oʻzgarishlar;
– ma’muriy va soliq kodekslarini qayta
koʻrib chiqish zaruriyati;
– raqamli tengsizlik (digital divide);
– raqamli trasformatsiyaga amalga
oshirmagan kompaniyalar bozordan siqib
chiqariladi;
– noqonuniy faoliyat yoʻlga qoʻyilishi;
– shaxsiy hayot dahlsizligi buzilishi
– innodiversifikatsiya riski;
– innovatsiya riski va boshqalar.
Aynan yangilik, yangi imkoniyatlar bilan bir qatorda yangi risklarni keltirib
chiqaradi. Chunki, yangilik bu mavhumlikning bir ko‘rinishidir. Shu o‘rinda, Innovatsiya
riski haqida gap ketganda, Muallif Ron Adnerning "Keng obyektiv" kitobiga nazar
tashlasak, uning aytilishicha, bu riskning kelib chiqish sababi innovatsiyaning o‘zi emas.
Unga ko‘ra, ko‘pgina kompaniyalar ikkita muhim riskni e’tibordan chetda qoldirishligi
sabab bo‘lar ekan. Birinchisi – “birgalikdagi innovatsiya riski” yoki sizning
innovatsiyalaringiz boshqalarning innovatsiyalariga bog‘liqligini tushunmaslik. 3G
telefonlarining rivojlanishini ko‘rib chiqing. 2000-yillarning boshlarida Nokia birinchi 3G
telefonini ishlab chiqardi, bu yuqori tezlikdagi ma’lumotlarni uzatishni, video oqimini va
biz kutgan barcha qo‘ng‘iroq va hushtaklarni va’da qildi. Ammo kontent provayderlari va
ma’lumotlar tarmoqlari tayyor emas edi va telefon qimmat 3G qog‘ozga aylandi.
“Qabul qilish zanjiri xavfi” dan kelib chiqadigan yana bir nuqta, boshqa hamkorlar
ham sizning innovatsiyalaringizni oxirgi foydalanuvchiga yetkazishidan oldin qabul
qilishlari kerakligini anglay olmaydilar. Raqamli kinoteatr rejissyorlar uchun pulni
tejaydigan va kino tomoshabinlari uchun tomosha qilish tajribasini yaxshilaydigan ajoyib
g‘oya bo‘lishi mumkin, ammo agar kinoteatr egalari qimmat raqamli projektorlarni sotib
olishmasa, film hech qachon tomoshabinlarga yetib bormaydi.
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
720
Ular sizning muvaffaqiyatingizga yordam beradigan faqat siz boshqaradigan tarkibiy
qismlarni emas, balki barcha tarkibiy qismlarni ko‘rish uchun keng optika bilan
innovatsioningizning ekotizimiga qarashligi asosiy mufaqqiyat kaliti bo‘lishi mumkin.
Aynan ushbu strategiya garchi Sony ikki yil oldin bozorga chiqqan bo‘lsada, Amazon
Kindle-ni yanada muvaffaqiyatli qildi. Amazon, apparat muammoning faqat bir qismi
ekanligini tushundi; kompaniya shuningdek nashriyotlarni tarkibni taqdim etish va
iste’molchilarga uni sotib olishning oson yo‘li bilan ta’minlash uchun jalb qilishi kerak
edi. G‘oliblarni yutqazuvchilardan ajratadigan aynan mana shu kengroq ko‘rinish.
Chunki, Adner ta’kidlaganidek: "Siz ko‘rmaydigan narsa sizni o‘ldirishi mumkin."
Demak, yangi Sanoat 4.0 konsepsiyasiga asosan, barcha xodisa va voqeyliklar
o‘zaro bog‘liq va mustaqil ravishda harakatiga asoslanishi, uning murakkabligini keltirib
chiqaradi.
Xulosa qilib shuni keltirishimiz mumkinki, birinchidan, raqamli iqtisodiyot
foydalilik tomonlari uning salbiy tomonlaridan ustunlikka egadir. Mamlakatimizga joriy
qilish, oldimizda turgan koʻp muammolarni bartaraf etishi bilan muhimdir. Bunda eng
asosiy vazifa sifatida biznes kompaniyalar bilan davlatning aloqasini mustahkamlash joiz
boʻladi. Chunki koʻzda tutilayotgan risklar yuz berganda, kompaniyalar qonun bilan
mustahkamlangan manfaatlari xavfsizligiga ishonishlari lozim. Ikkinchidan, raqamli
iqtisodiyot orqali vujudga kelishi mumkin boʻlgan moliyaviy yoqotishlarni koʻzda
tutishimiz, reja tuzayotganda uni hisobga olishimiz darkor. Ayniqsa, hozirgi sharoitda
faoliyatimizni masofaviy tashkil etayotgan bir paytda kiber-risklar, innovatsiyalar riski va
malakali kadrlar yetishmovchiligi kabi muammolarning yechimini topishi kun tartibidan
joy olishi muhimdir. Uchinchidan, kadrlarning moliyaviy savodhonligini oshirishda
ayniqsa moliyaviy risklarni alohida ta’kidlash oʻrinlidir, muammoni oldindan seza bilgan
va rejalashtirayotganda riskni neytrallashtirish boʻyicha chora-tadbirlar majmuini ishlab
chiqqan har bir mutahassis riskli vaziyatdan maksimal foyda bilan chiqishi mumkin
boʻladi. Chunki, “Xar bir hodim-risk menejer” shiori ostida ishlansa muvaffaqiyatga
erishishi mumkin.
Foydalangan adabiyotlar:
1. K. Schwab. (2017) The 4 Industrial Revolution: what it means, how to respond.
Всемирный экономический форум. 91-93 route de la CapiteCH - 1223 Cologny,
Geneva, Switzerland. https://www.weforum.org/about/the-fourth-industrial-revolution-
by-klaus-schwab
2. 2020-yil – Ilm-maʼrifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili, deb eʼlon qilindi.
24.01.2020. https://president.uz/oz/lists/view/3315
3. Rifkin, J. (2011). The Third Industrial Revolution: How Lateral Power Is Transforming
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION
IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS
International scientific - practical conference
27-28 April, 2022
|
Samarkand branch of Tashkent state university of economics.
www.sbtsue.uz
721
Energy, the Economy, and the World. New York, NY: Palgrave Macmillan. 304 pp.
ISBN 13-9780230115217 (hardcover).
4. Гулин, К. А. Стратегические подходы к развитию научно-технического
потенциала территории [Текст] / К. А. Гулин, А. П. Ермолов // Проблемы развития
территории. – 2016. – № 1. – C. 7–14.
5. Чалдаева Л. А., Килячков А. А., Дыдыкин А. В. Остаточные риски: описание и
методы снижения // Финансы и кредит. 2009. № 28 (364).
6. R.B. Adner. The Wide Lens Book Review: A New Strategy for
Innovation.Portfolio/Penguin:2012, ISBN 980670921683
7. Ma’lumotlar umumlashtirilgan holda muallif tomonidan tayyorlandi.
Dostları ilə paylaş: |