Microsoft Word al azkor ziyouz com doc

«Sizlar ahli 
kitob bilan faqat eng chiroyli yo‘sinda mujodala-munozara qilinglar»
, degan 
(Ankabut surasi, 46-oyat). 
Va yana: 
«Ular bilan eng go‘zal yo‘lda mujodala-munozara qiling»
, degan (Nahl 
surasi, 125-oyat). 
Va yana: 
«Allohning oyatlari haqida faqat kofir bo‘lgan kimsalargina talashib-
tortishurlar»
, deb aytgan (o‘ofir surasi, 4-oyat). 
Agar bahs-munozara haq narsada to‘xtamga kelish uchun bo‘lsa, u maqtalgandir. Agar 
haqni tan olmaslik yoki ilmsizlik ila bo‘ladigan bo‘lsa, u yomonlangandir. 

---

Al-Azkor. Al-Faqih an-Navaviy 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
264
Ba’zilar xusumatdan ko‘ra dinni ketkizuvchi, muruvvatni noqis, lazzatni zoe qiluvchi va 
qalbni mashg‘ul etuvchi narsani ko‘rmadim, deb aytishgan. Agar kishi haqqini saqlab 
qolish uchun xusumat qilishga majbur bo‘lsa, bunga javob imom G’azzoliyning quyidagi 
so‘zlaridir: «Botillik yoki ilmsizlik ila bo‘lgan xusumat yomon ko‘rilgan. Xuddi qozining 
vakiliga o‘xshash. Chunki u qaysi tomon haq ekanini bilishdan oldin xusumatda vakil 
bo‘ladi. Bu vakil ilmsiz xusumat qiladi. Va yana haqqini talab qilib, ehtiyoji qadricha 
kifoyalanmagani ham yomon xusumatlardandir. Balki u xusumatda hukmron bo‘lish 
uchun dushmanlik va yolg‘onni zohir qiladi. Haqqini ko‘lga kiritishda hojat tushmaydigan 
aziyat beruvchi kalimalarni xusumatda aralashtirish ham yomon xusumatdir. Va yana 
xusumatchisining shikast yetkazishi va bo‘ysundirish uchun sof qarshilik ko‘rsatishi ham 
xusumatlarning yomonidir. Ammo mazlumning shar’iy yo‘l bilan, dushmanliksiz, 
chegaradan chiqmasdan, shovqinsiz, qarshiliksiz, aziyat bermasdan o‘z hujjatini oliy 
qilmog‘i harom emas. Lekin uni qilmaslikka yo‘l topsa, tark qilgani afzaldir. Chunki 
xusumat paytida tilni mo‘‘tadil holatda ushlab turish uzrlidir. Xusumat esa qalbda 
dushmanlik tuyg‘usini keltirib, g‘azabni qo‘zg‘aydi. Agar g‘azab qo‘ziydigan bo‘lsa, 
ikkovlari oralarida gina hosil bo‘ladi-da, ikki tomon ham bir-biriga yetgan yomonlikka 
xursand va yaxshilikka xafa bo‘ladi. Va tilini uning obro‘sini to‘kish uchun ishlatadi. 
Kimki xusumatga kirishsa, mana shu ofatlarga yo‘liqadi. Bu ofatlarning eng ozi qalbini 
mashg‘ul qilib, namozda ham fikri xusumatga bog‘liq bo‘ladi, istiqomatdagi holatidan 
biror narsa qolmaydi. Xusumat yomonlikning boshlanishidir. Shu singari tortishish va 
bahslashishlar ham. Xusumat eshiklarini ochmaslik lozim. Faqatgina chorasiz qolib, 
zarurat tug‘ilgandagina joiz. Ushanda ham tilini va qalbini xusumat ofatlaridan 
saqlamoqligi darkor. 
967/34. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: 
«Xusumatchi bo‘lib yurishing gunohkor ekanligingga kifoya qiladi», dedilar. Imom 
Termiziy rivoyatlari. 
Ali (r.a.): «Xusumatchi uchun halokat bordir», dedilar. 
So‘zda maydakashlik bilan, ba’zi fasohatchilar odatlanganlaridek, uzaytirib saj-qofiyalar 
ila va fasohat-jimjimador muqaddimalar hamda bezakli so‘zlar ila gapirish ham karih 
ko‘rilgan xislatlardandir. Shu singari saj (qofiya)da va e’roblarning noziklarida hamda 
avomga qilinayotgan xitobda qiyin lug‘atlarni iste’mol qilish ham karih ko‘rilgan. Balki 
xitob qilayotganda kishilarga og‘ir bo‘lmaydigan va tushunarli lafz ila xitob qilmoq lozim. 
968/35. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi 
vasallam: «Albatta Alloh taolo xuddi sigir tilini bezaganidek tilini bezab so‘zamol -notiq 
bo‘lgan kishilardan g‘azablanadi», dedilar. Abu Dovud va Termiziylar rivoyati. 
969/36. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: 
«Sinchkov, injiq kishilar halok bo‘lishdi», deb uch marta aytdilar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
970/37. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Menga 
mahbublaringiz va Qiyomat kunida majlis jihatidan yaqinlaringiz axloqi yaxshilaringizdir. 
Menga yomon ko‘rilganlaringiz va Qiyomat kunida mendan uzoqlaringiz sergap-
ezmalaringiz, axloqsiz so‘zlarni so‘zlovchilaringiz va mutafayqihlardir», dedilar. Shunda 

---

Al-Azkor. Al-Faqih an-Navaviy