Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

Ishlab chiqarishni konstruktorlik va texnologik tayyorlash. 
Konstruktorlik tayyorgarlik biron bir yangi mahsulot yoki texnologiyani 
loyihalashtirish bilan bog’liq bo’lgan ishlardan tashkil topadi. 
Konstruktorlik tayyorgarlikni amalga oshirishda iqtisodiy hisob-
kitoblar katta ahamiyatga ega bo’ladi, chunki ular yangi mahsulot ishlab 
chiqarishni yoki modernizasiya qilishning maqsadga muvofiqligini aniqlab 
bo’ladi, sarflanadigan xarajatlar «min» bo’lgan shaoritlarni yaratishlari 
lozimdir. 
Mashina va priborlarning yangi turlarini ishlab chiqarish jarayonida 
ularning texnik afzalligini xarakterlovchi quyidagi ko’rsatkichlar hisobga 
olinadi: 
-
yangi mashina va proiborlarni (mahsulotlarni) yaratishga sarflangan 
mehnat sig’imi; 
-
mahsulot o’lchovi; 
-
metaldan foydalanish koeffisiyenti; 
Mahsulot tannarxi va boshqalar yangi mahsulot yaratish quyidagi 
etaplardan tarkib topadi: 
1.
texnik vazifalarni ishlab chiqarish; 
2.
texnik taklifni tuzish; 
3.
eskiz loyihasini yaratish; 
4.
texnik loyihalashtirish; 
5.
ishchi hujjatlarni ishlab chiqarish. 
Texnik vazifada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning barcha texnik 
iqtisodiy xarakteristikalari, ularga quyidagi talabalar, ekspluatasiya qilish 
shartlari aniq belgilab beriladi. Texnik vazifaga asoslanib texnik taklif ishlab 
chiqariladi. Unda mahsulotni ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy jihatdan 
maqsadga muvofiq ekanligi asoslab beriladi, mumkin bo’lgan bir necha 
variantlar solishtiriladi, mexnatni loyihalashtirish va ishlab chiqarishga 
sarflangan harakatlarning hisob-kitobi, undan olinadigan iqtisodiy samara 
hisob-kitob beriladi. 
Eskiz loyihasi tanlangan texnik parametrlarni va iqtisodiy ko’rsatkichlarni 
tekshirish imkoniyatini beruvchi hujjatdir. Eskiz loyihasi ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotni umumiy ko’rinishi chizmasidan, mahsulotning 
tuzilishi va ishlash prinsipi, asosiy o’lchovlari, tannarxi to’g’risida tushuncha 
beruvchi, konstruktiv yechimlardan tashkil topadi. 
Texnik loyiha eskiz loyihaning to’ldirish natijasida tuzilib, mahsulotning 
barcha asosiy bo’g’inlarini yaratish, barcha ko’rsatkichlarni aniqlashtirishdan 
iborat. Ishchi loyihani tuzishda, barcha hujjatlar ishlab chiqish yakunlanadi, 
ishlab chiqarilayotgan mahsulotning barcha ko’rsatkichlarini ko’rsatuvchi 
ishchi chizma, tushuntirish xati, ekspluatasiya qilish instruksiyasi, tajriba 
protokollari beriladi. 
Konstruktorning asosiy vazifasi tuzilishi jihatdan sodda va ixcham, lekin 
texnik jihatdan takomillashgan chidamli mahsulot yaratishdan iboratdir.

---

76
Yaratilayotgan mahsulotning iqtisodiyligi
: 
- Ishlab chiqarish jarayonida konstruksiyani normalashtirish darajasi 
bilan, metallar sarfi, mehnat sarfi, tannarx texnologik ishi bilan; 
- ekspluatasiya jarayonida unumdorligi, xizmat ko’rsatish davomida ish 
birligiga to’g’ri keladigan mehnatning iqtisod qilish, baxosi, qoplash muddati 
bilan xarakterlanadi. 
Yirik korxonalarda konstruktorlik tayyorgarlik bilan bosh konstruktor 
bo’limi shug’ullanadi. Kichik korxonalarda esa, ishlab chiqarishni tayyorlash 
yagona bo’limi bu ish bilan shug’ullanadi. 
Texnologik tayyorlash o’z ichiga texnologik jarayonlarni takomillashtirish, 
texnik jihatdan asoslangan normalarni ishlab chiqish, texnik nazorat 
usullarini tanlash, maxsus asboblarni tayyorlashga qaratilgan chora 
tadbirlarni oladi. 
Texnologik tayyorgarlik ikki etapda amalga oshriladi. 
Birinchi etapda konstruktorlik bo’limida tayyorlangan barcha chizmalar 
tekshirilib, tahlil qilinadi. 
Ikkinchi etapda, esa ishchi chizmalarga, detallarning harakat 
yo’nalishlariga, texnik shartlariga, ishlab chiqarish vositalarining hujjatlariga 
asoslanib loyihalashtirilayotgan mahsulotning barcha detal va bo’g’inlari 
uchun texnologik jarayonlar ishlab chiqiladi va texnologik marshrut 
kartalarda aks ettiriladi. Texnologik jarayonlarni tuzish ishlab chiqarish turi 
va operasiyalar murakkabligiga bog’liq. 
Yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarish sharoitida texnologik jarayon 
to’lig’icha detallashtiriladi. Operasiya va uzatishlarga taqsimlanadi, ishlab 
chiqarish vositasi tanlanadi, samarali ishlov berish tartibi o’rnatiladi, barcha 
ishlarni normallashtirish amalga oshiriladi. Bularning natijasida operasion 
karta tuziladi. 
Yakka tartibli va kichik seriyali ishlab chiqarishda esa, faqat marshrut 
kartalari tuziladi xolos. Unda faqat asosiy operasiyalar ko’rsatilib, vositalarni 
tanlash va ishlov berish tartibi sex va uchastkalarda amalga oshiriladi. 
Texnologik tayyorgarlikning yakuniy qismda yangi texnologik 
jarayonlarning o’nglash va ishlab chiqarishga joriy qilish amalga oshiriladi.