Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

N
m
 =
∑
 N
i
 
.
 O
i
 , 
bu yerda: n – material turli ishlatiladigan mahsulot turlari soni; N
i
– birlik 
mahsulot uchun material sarfi normasi (kg, t, mertr); O
i
– mahsulot yillik 
hajmi, birlik. 
2. Materiallarga talabni aniqlashning statistik usulida quyidagi formuladan 
aniqlanadi: 
N
m
 = 
∑
 N
fi
 
.
 K
o’zi
 
.
 K
ni
 , 
bu yerda: n – mahsulot turi soni; N
fi
– belgilangan mahsulot turi uchun 
o’tgan davrdagi material sarfi normasi, natural birlik; K
o’zi
– reja davrida 
o’tgan yilga nisbatan ishlab chiqarish hajmining o’zgarishini hisobga oluvchi
koeffisiyent; K
ni
– material sarf me`yorlarining o’tgan davrga nisbatan 
o’zgarishini hisobga oluvchi koeffisiyent. 

---

93
Materialga talab har bir material turi bo’yicha alohida hisoblanadi. 
Korxona texnik bazasini mustahkamlash uchun zarur bo’lgan materiallarga 
ehtiyoj maxsus smetalar asosida hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish zahiralarini tashkil etish yoki to’ldirish uchun 
materiallarga talab ishlab chiqarishni kengaytirish yoki yangi mahsulot 
turlarini o’zlashtirish sharoitida hisoblanadi. Normalashtirilgan ishlab 
chiqarish zahirasi har bir material turi bo’yicha hisoblanib joriy, sug’urta va 
tayyorlov zapaslari shuningdek, talab etilgan holatlarda mavsumiy 
zapaslardan tashkil topadi. 
Joriy zapas 2 ketma-ket ta`minot orasida ishlab chiqarish jarayonining 
uzluksizligini ta`minlash maqsadida tashkil etiladi. Joriy zapas o’zgaruvchan 
ko’rsatkich hisoblanib maksimal ko’rsatkichdan nolgacha o’zgarishi mumkin. 
Maksimal zapasning yarmiga teng bo’lgan o’rtacha joriy zapas normativ 
bo’lib hisoblanadi. 
Sug’urta zapas ta`minotda favqulotda uzilishlar bo’lib qolgan holatlarda 
ishlab chiqarish uzluksizligini ta`minlashga xizmat qiladi. Sug’urta zapasi 
doimiy ko’rsatkich bo’lib, faqat zaruriy vaqtdagina ishlatiladi va birinchi 
ta`minotdanoq to’ldiriladi. 
Mavsumiy zapas transportirovka shartlari va materiallarning 
yo’naltirish borasida ishlab chiqarish, keltirish va iste`molida mavsumiy 
tanaffuslar bo’lganda tashkil etiladi (yoqilg’i, yog’och materiallari). 
Kapital qurilishda ishlatish uchun xom-ashyo, materiallarga talab 
kapital qurilish bo’limlari, bosh mexanik va boshqa boshqaruv bo’linmalari 
tomonidan amalga oshirilgan texnologik smeta hisoblari bo’yicha aniqlanadi. 
Korxonada materiallarga talab aniqlangandan so’ng MTT balansi 
tuziladi va unda talab bilan bir qatorda ularni qoplash manbalari ham 
ko’rsatiladi.