Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

4.5 Ta`mirlash xo’jaligini tashkil qilish 
Ta`mirlash xo’jaligining ahamiyati va vazifalari. 
Mexanizasiyalashtirish yuqori bo’lgan ishlab chiqarish sharoitida 
korxonaning faoliyat natijasi ishlab chiqarish vositalarining holatiga bog’liq 
bo’ladi. Chunki asosiy vositalarning (jihozlarning) nosozligi natijasida paydo 
bo’ladigan uzilishlar (tanaffuslar) ishlab chiqarish siklining uzayishiga, 
mahsulot sifatiga, bergan hajmiga salbiy ta`sir ko’rsatadi.
 
Jihozlarni ekspluatasiya qilish jarayonida ular moddiy va ma’naviy 
eskiradi. Buning natijasida uning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlari o’zgaradi: 
quvvati pasayadi, unumdorligi va aniqligi kamayadi. Ana shularni xisog’ga 
olib, jihozlarni yaxshi ish sharoitida ushlab turish uchun doimiy ravishda olib, 
jihozlarni yaxshi ish sharoitida ushlab turish uchun doimiy ravishda texnik 
xizmat ko’rsatish va remont qilish ishlarini yo’lga qo’yish lozim. Bu ishlarni 
tashkil qilish uchun korxonada remont xo’jaligi tashkil etiladi. Ta`mirlash 

---

96
xo’jaligi ham mustaqil faoliyat ko’rsatuvchi bo’lim bo’lib, uning tarkibiga 
asosiy va yordamchi uchastkalar kiradi. 
Asosiy uchastkalarga bo’lib-mexanika, tayyorlov, slesarlik, yig’uv, 
termik, sinov uchastkalari kiradi. 
Yordamchi bo’limlarga esa metal zapaslar, zapas qismlarni saqlash ombori 
instrument tarqatuvchi bo’lim va boshqalar kiradi. 
Bu remont xo’jaligining ishlab chiqarish strukturasi ishlab chiqarish 
turlari, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga, sexlardagi jihozlarga, ishlab 
chiqarishni tashkil etilishiga bog’liqdir. 
Ta`mirlash xo’jaligining vazifalari: 
1.
Jihozlarni ekspluatasiya qilish va remontini rasional sistemalarini tashkil 
etadi. 
2.
Jihozlardan foydalanish muddatini oshirish maqsadida jihozlardan 
foydalanish madaniyatini oshirish. 
3.
Ta`mirlash ishlarining mehnat sig’imi hamda tannarxini kamaytirish va 
sifatini oshirish. 
4.
Jihozlarni modernizasiya qilish. 
Ta`mirlash ishlarini yuqori darajada amalga oshirish maqsadida bo’g’inli 
usul qo’llaniladi. Bunda stanokning bug’in va agregatlari oldindan remont 
qilib qo’yilgan detallarga almashtiriladi. 
Ketma-ket bo’g’inli usulda remont qilish lozim bo’lgan qismlar 
navbatma-navbat, tanaffuslar paytida amalga oshiriladi. 
Remont xo’jaligining oldida turgan asosiy vazifalarni hal qilish rejali-
ogoxlantiruvchi ta`mirlash sistemasini joriy qilish orqali amalga oshirilishi 
mumkin. 
ROT sistemasi – jihozlarni doimiy ravishda ishga tayyor turishlarini 
ta`minlashga qaratilgan remont va xizmat ko’rsatish tadbirlarining 
yig’indisidir. Bu jarayonlar oldin ishlab chiqarilgan rejalar asosida profilaktik 
ravishda amalga oshiriladi. 
ROT sistemasi birinchi marta sobiq ittifoqda ishlab chiqarilib, joriy 
etilgan, keyinchalik boshqa chet el davlatlarida ham qo’llanila boshlagan. 
Qo’llanish doirasiga ko’ra ROT sistemasining uch xil turi mavjud: 
1.
Kuzatishlardan keyingi remont. Bunda remont turi mazmuni va 
muddati doimiy kuzatishlar asosida belgilanadi. Bu sistema ko’proq yirik, 
og’ir va unikal jihozlarni remontida vaqti-vaqti bilan ishlaydigan jihozlarda 
qo’llaniladi. 
2.
Standart remontlar sistemasi asosida belgilab qo’yilgan muddatda, 
doimiy ishlaydigan jihozlarni remonti yotadi. 
3.
Davriy ta`mirlash esa ommaviy va yirik seriyali ishlab chiqarishda
jihozlarning ish bilan ta`minlanishi yuqori bo’lganda qo’llaniladi.
Ushbu sistema ko’proq mashinasozlikda qo’llaniladi. 
ROT sistemasi o’z ichiga quyidagi ishlarni oladi: 
1. Jihozlarga remontlar orasida xizmat ko’rsatish. 
1.
Jihozlarni vaqti-vaqti bilan tekshirib, turlit profilaktik operasiyalar 
amalga oshirish. 
2.
Turli ta`mirlash turlarini amalga oshirish. 
Ta`mirlashlar orasidagi xizmat ko’rsatish jihozlarining kundalik kuzatib, 
kichik nosozliklarni vaqtida yo’qotib borishdir (jihozlarni tozaligini saqlash, 
stanok qismlarini yog’lab turish). 

---

97
Vaqti-vaqti bilan o’tkazilib turuvchi ta`mirlash ishlari ta`mirlash 
brigadalari tomonidan amalga oshirilib, bunda stanokning ba`zi bir 
butunlarini sozlash, stanokning zaruriy joylarini yuvib tozalash, yog’ini 
almashtirish kabi operasiyalar bo’ladi. Undan tashqari stanokni tekshirib, 
mavjud nosozliklar aniqlanadi, navbatdagi ta`mirlash muddati va hajmi 
belgilanadi. 
Jihozlarning remonti uch xil turda bo’ladi: 
1.
Kichik remont – jihozlarni tez almashtiriladigan qismlarni 
almashtirish, kichik nosozliklarni tugatish, jihozlarni mexanizmlarini 
regulirovka qilishdan iboratdir. 
2.
O’rta remont – jihozlarni qismlarga ajratib ayrim yeyilib ishdan 
chiqqan qismlarini almashtirish, uning unumdorligini tiklash. 
3.
Kapital remont – rejali remontning eng katta turi bo’lib, bunda 
jihozlarni turlicha qismlarga ajratib, undagi barcha nosozliklarni yo’qotish, 
yog’lash va qayta tiklash ishlari amalga oshiriladi. Kapital remont natijasida 
jihozlarning boshlang’ich xususiyati to’laligicha tiklanadi. 
Remontlar orasidagi xizmatlar ko’rsatish, davriy kuzatishlar va o’rta 
remontlar korxonaning joriy xarajatlari hisobiga amalga oshiriladi va 
xizmatlarning tannarxiga kiritiladi. 
Kapital remont va modernizasiya, amortizasiya ajratmalari hisobiga 
amalga oshiriladi. 
ROT sistemasi asosida turli remont ishlarini tartibi va bajarish 
muddatini belgilovchi normativlar yotadi: remont sikli, remontlar orasidagi 
davr, kuzatishlar oralig’idagi davr, remontning murakkablik kategoriyasi, 
jihozning remontda turib qolish davri, remont ishlarini mexanik sig’imi 
normasi. 
Ketma-ket kapital remont orasidagi davr - remont sikli deyiladi. Ana 
shu davr mobaynida amalga oshiriladigan kuzatishlar, kichik va o’rta 
remontlar ketma-ketligi, remont siklining strukturasi deyiladi. Remont sikli 
strukturasi ma`lum bir turdagi jihozlar uchun yagona tarzda belgilanadi. 
Masalan: og’irligi 10 tonnagacha bo’lgan yengil va o’rta metal kiritish 
stanoklari uchun remont sikli quyidagicha bo’ladi: 
K - O - M - O - M - O - S - O - M - 0 - M - O - S - O 
- M - O - M - O - K 
K – kapital remont – 2 
S – o’rta remont – 2 
M – kichik remont – 6 
O – kuzatish – 9 
Press jihozlar uchun esa remont sikli quyidagicha: 
1.
gidravlik presslar uchun: 
K-O-O-M,-O-O-M
2
-O-O-M
3
-O-O-O-S
1
-O-O-M
4
-
O-O-M
5
-O-O-M
6
-O-O-K 
K-2, S-1, M-6, O-16 
2.
mexanik presslar uchun: 
K-O-O-M
1
-O-O-M
2
-O-O-S
1
O-O-M
3
-O-O-M
4
-O-
O-S
2
-O-O-M
5
-O-O-M
6
-O-O-K 
K-2, S-2, M-6, O-18

---

98
Remont siklining uzunligi jihozning murakkabligiga, ish tartibiga, 
materialga, ishlab chiqarish turiga, jihozning og’irligiga, ishlatilish sharoitiga 
bog’liq bo’ladi. 
2 ta ketma-ket remont orasidagi davr - remontlar orasidagi davr 
deyiladi. Uning uzunligi quyidagicha formuladan aniqlanadi: