Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

 
2.5 Ishlab chiqarish muddati va uning tarkibiy qismlari 
Ishlab chiqarish sikli va xizmat ko’rsatish muddati. 
Ishlab 
chiqarishni samarali tashkil etishning muhim omillaridan biri sarflanadigan 
vaqtni qisqartirish hisoblanadi. Mahsulot (xizmat)larni qisqa muddatlarda 
ishlab chiqarishni ta`minlash ishlab chiqarishga sarflanadigan xarajatlarni 
pasayishiga olib keladi. 

---

43
Ishlab chiqarish uzunligi ishlab chiqarish sikli deb yuritilib, xom-
ashyo materiallarni ishlab chiqarish jarayoniga kiritishdan tayyor mahsulot 
bo’lib chiqishigacha sarflangan kalendar vaqtni o’z ichiga oladi. 
Ishlab chiqarish sikli tarkibiga quyidagi elementlardan tashkil topadi: 
- tayyorgarlik va yakunlovchi vaqt; 
- texnologik operasiyalar vaqti; 
- tabiiy jarayonlar vaqti; 
- nazorat operasiyalari; 
- transport, yuklash-tushurish vaqti; 
- operasiyalar orasidagi kutish vaqti ya`ni turli sabalarga ko’ra (ishlov 
berishning partiyali xarakteri, ish o’rinlari unumdorligining turlicha ekanligi 
va h.k.). 
- korxona ish tartibi bilan bog’liq uzlishlar (tanaffuslar vaqti). 
Yuqoridagi holatdan kelib chiqib ishlab chiqarish sikli davomiyligi 
quyidagicha aniqlanadi. 
T
i/ch
 = 
∑
T
t-ya 
+ 
∑
T
tyex 
+ 
∑
T
tab 
+ 
∑
T
ya 
+ 
∑
T
yu-t 
+ 
∑
T
ook 
+ 
∑
T
kt 
+ 
∑
T
tr
 
Ishlab chiqarish sikli tarkibiga kiruvchi elyementlar ichida mehnat 
sig’imi bo’yicha katta salmoqli texnologik jarayonlar vaqtni tashkil etadi. 
Xizmat ko’rsatish muddati turli xarakterdagi xizmatlarni bajarishga 
sarflangan vaqtdir. Xizmat ko’rsatish muddati ishlab chiqarish vaqtiga 
nisbatan kengroq bo’lib, bevosita xizmat ko’rsatish vaqtini ham o’z ichiga 
oladi. 
Demak, xizmat ko’rsatish muddatiga kiritilgan vaqtni 2 qismga ajratish 
mumkin: 
1. Xizmat ko’rsatish vaqti. 
2. Xizmatlarni ishlab chiqarish vaqti. 
Xizmat ko’rsatish vaqti tarkibiga qabul qilinayotgan buyurtma bilan 
tanishish, buyurtmachi bilan muloqot, buyurtmani rasmiylashtirish (narxini 
hisoblash, kvitansiya yozib berish), bajarilgan ishni nazorat qilish, buyurtmani 
qaytarib berish kabilar kiritiladi. 
Xizmat ko’rsatishning progressiv ya`ni ilg’or shakllarini qo’llanganda 
xizmat ko’rsatish vaqti tarkibiga yuqoridagilardan tashqari buyurtmani qabul 
qilishi uchun sarflangan vaqt ham kiritiladi. Xizmat ko’rsatish vaqti 
strukturasini quyidagicha ifodalash mumkin: