Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

Z
ay
 = (T
kr
M
xi
/T
dona1
) – (T
kr
M
xi+1
/T
dona1+1
) 
T
kr
– ish o’rinlarining xizmat ko’rsatish davri boshidan kritik nuqtagacha 
(ish o’rnining ushbu operasiyalarda ishni boshlaydigan yoki tugallaydigan 
vaqt) ishlash vaqti, 
M
xi
, M
xi+1
– bir vaqt sarf me`yori. 
Aylanma zadelni hisoblashni misolda ko’rib chiqamiz. 
Potok tizimida 3 operasiya bo’lib, vaqt sarfi normalari quyidagicha: 
t
dona1
= 0,5 min;
t
dona2
= 1 min; 
t
dona3
= 0,5 min; 
Liniya takti 
τ
=1 min/dona
. 
1.
Ish o’rinlari soni va ta`minlanganlik koeffisiyenti aniqlanadi. 
M
x1
 = t
dona1
/
τ
= 0,5/1= 0,5
 M
q1
=1
K
z1
 = M
x1
/M
q1
=0,5/1 = 0,5
M
x2
 =t
dona2
/
τ
= 1/1 = 1,0 
M
q2
= 1
K
z2
 = M
x2
/M
q2
=1/1 = 1
M
z3
 =t
dona3
/
τ
= 0,5/1= 0,5 
M
q3
= 1
K
t3
 = M
x3
/M
q3
=
0,5/1 = 0,5
2.
Har bir ish o’rnining ishlash vaqtini aniqlaymiz R
0
=
60 min.
1 – operasiya 
R
0
.
K
z1
= 60
.
0,5 = 30 min. 
2 – operasiya 
R
0
.
K
z2
=60
.
1 = 60 min. 
3 – operasiya 
R
0
.
K
z3
= 60
.
0,5 = 30 min. 
3.
Liniyaning ish grafigini va aylanma zadellarninig harakati grafigini 
chizamiz. 
Aylanma zadellarni hisoblash uchun kritik nuqtani aniqlaymiz. 1- va 2- 
operasiya orasida bunday nuqta 30 min bo’ladi. 
Operasiyada nechta detalga ishlov berilishini aniqlash uchun ish vaqtini 
vaqt normasiga bo’linadi. Bizning misolimizda 1-operasiyada: 
T
kr
/T
dona1
= 30 min/0,5 = 60 dona 
2-operasiyada: 
T
kr
/T
dona2
 
= 30 min/1 = 30 dona detalga ishlov
beriladi. 
Shunday qilib, kritik nuqtagacha 1-operasiyadan ikkinchisiga talab 
etilgandan 30 ta ko’p detal uzatiladi (60-30 
= +
30) 
Z
ay
1-2
= (T
kr
M
1
/T
dona1
) – (T
kr
M
2
/T
dona2
)
= 60-30 = +30 
2- va 3- operasiya orasidagi kritik nuqta 30 min. 30 minut davomida 
2 operasiyada 30 dona detalga (30:1), 3-operasiyada esa 60 dona detalga 
ishlov beriladi (30:0,5) ya`ni 3 operasiyaga kritik nuqtada 30 detal 
yetishmaydi
(30-60 = -30). 
Z
ay
2-3
= (T
kr
M
2
/T
dona2
) – (T
kr
M
2
/T
dona3
)
= 60-30 = -30 
Uzlukli potok tizimida jami umumiy aylanma zadel xizmat ko’rsatish 
davri boshida operasiyalar orasidagi aylanma zadellar yig’indisiga teng. 
Umumiy zadel esa quyidagiga teng: 
Z
um
= Z
tyex
 + Z
tr
 + Z
sug
 + Z
ayl 
. 

---

72
3.8 Asosiy ishlab chiqarishni tashkil etishning brigada-operasiya
usuli 
 
Brigada-operasiya usulining xarakteristikasi. 
Ishlab chiqarishni
tashkil etishning samarali shakllaridan biri brigada-operasiya usuli
hisoblanadi. Asosiy ishlab chiqarishni tashkil etishning brigada operasiya
usuli mehnatning mazmundorligini oshirishga, ish vaqtidan, ishlab
chiqarish jihozlaridan unumli foydalanishga imkoniyat yaratadi. Ushbu
usulni qo’llash ishchilardan samarali foydalanish, ularning malaka
darajalarini oshirishga olib keladi. Natijada mehnat unumdorligi oshib, 
ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifati yaxshilanadi. 
Ishlab chiqarishni tashkil etishning brigada-operasiya usulini
qo’llash korxona faoliyati samaradorligini oshirishga olib keladi. Ushbu
usulning mohiyati shundan iboratki, bunda turli ixtisoslik va malakaga
ega bo’lgan ishchilar bir guruhga birlashib ma`lum bir maqsadni
ko’zlab faoliyat ko’rsatadilar. Ishlab chiqarish jarayoni operasiyalar
bo’yicha ishchilar o’rtasida malakasiga ko’ra taqsimlanadi. Bunda har
bir ishchiga bir nechta operasiya to’g’ri kelishi mumkin. Brigada-
operasiya usuli texnologik jihatdan o’xshash bo’lgan ish hajmi potok
operasiya usulini qo’llash uchun yetarli bo’lmaganda tashkil etiladi. 
Ushbu usulda to’liq mehnat taqsimotiga erishib bo’lmaydi. Ishchilar
murakkablik darajasi turlicha bo’lgan operasiyalarni bajaradilar. Shu 
sababli ish o’rinlari ham universal jihozlar bilan taminlanishi, turli
xildagi instrument va moslamalar bilan qurollanishi va albatta yuqori
malakaga ega bo’lishi talab etiladi. 
Ishlab chiqarish jarayonirning ma`lum oraliqlarda uzilishi natijasida
ishlab chiqarish sikli uzayib ketadi, ish maydonlaridan foydalanish
yomonlashadi. 
Shu bilan bir qatorda brigada-operasiya usuli yakka tartibli
ishlab chiqarishdan samaraliroq hisoblanadi va ishlab chiqarishda keng
qo’llaniladi. 
Brigada usuli quyidagi afzalliklarga ega: 
1.
Brigadaga muayyan mahsulot yoki uning ayrim bir qismlarini 
tayyorlash bilan bog’liq ishlarni bajara oladigan ishchilar birlashadilar. 
2.
Ishchilar malakasini oshirish, ularni bir nechta mutaxassislikni egallashi 
uchun sharoit yaratiladi. 
3.
Kollektivni o’z-o’zini boshqarishga qiziqishi ortadi. 
4.
Ish yakunidan manfaatdorlik oshadi. 
Brigada-operasiya usulini joriy etish uchun tayyorgarlik quyidagi
tartibda olib boriladi: 
-
texnologik jarayon operasiyalar bo’yicha brigada a`zolari o’rtasida 
taqsimlanadi. Bunda har bir a`zoning ish bilan to’liq ta`minlanishiga 
erishiladi;
-
ishchilarga bajaradigan ishiga qarab jihozlar tanlanadi va ish o’rinlari 
ajratiladi,