Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
İnançlar 
İslam dinin temel inancı olan “Allah’ın varlığı ve birliği ile Hz. 
Muhammed’in peygamberliğini” tasdik etmekten ibaret olan kelime-i şehadet 
Alevîlik’te kabul edilmiştir. Ancak bu iki iman esasına “Ali’nin velâyeti” de 
eklenmiştir. Nitekim çok çeşitli vesilelerle söylenen “Hak-Muhammed-Ali” 
üçleri bunu ifade etmektedir. Bu üçlerde yer alan “Hak” yüce yaratıcı olan 
Allah’ı, “Muhammed” genel anlamda “nübüvvet”i yani peygamberliği, “Ali” 
de tasavvuftaki “velâyet”i yani ermişliği sembolize etmektedir. 
Üçler’den ilki olan “Hak” yani uluhiyet anlayışı Alevî ve Bektaşî 
edebiyatında çeşitli biçimlerde anlaşılmış ve ortaya konulmuştur. Bazı 
kaynaklarda Allah âlemin yaratıcısı, ezelî, ebedî, hay, kayyûm, evvel, âhir 
gibi vasıflarla nitelenerek anlatılmıştır. Bazı kaynaklarda ise tasavvuftaki 
“vahdet-i vücûd” biçiminde, bazı kaynaklarda da “vahdet-i mevcûd” yani 
panteist bir temelde ifade edilmiş; bu çerçevede kimi zaman Hz. Adem, alem, 
insan yahut Hz. Ali’ye bir çeşit tanrısallık nispet edilmiştir.  
Üçlerin ikincisi olan “Muhammed” bazan müstakil bazan da 
“Muhammed-Ali” biçiminde anılmıştır. Müstakil olarak anıldığında Hz. 
Muhammed’in “Tanrı’nın peygamberi” olduğuna gönderme yapılmış, Ali ile 
birlikte ele alındığında ise tasavvuftaki “nûr-u Muhammedî” kavramı 
etrafında değerlendirilmiştir. Ayrıca cemlerde Hz. Muhammed’e “salavât” 
getirilmiştir.  
Üçler’in sonuncusunu teşkil eden Ali, Alevîlik ve Bektaşîliğin temelinde 
yer almıştır. Kaynaklarda genellikle Ali’nin “şâhı velâyet” olduğu, Hz. 
Muhammed’in  İslam’ın zâhirini temsil etmesine karşılık onun İslam’ın 
bâtınını temsil ettiği belirtilmiştir. Ayrıca tarikat, mârifet ve hakikatin Ali’ye 
verildiği, Ali’den üstün yiğit, Zülfikar’dan üstün kılıç olmadığı söylenmiştir. 
Diğer taraftan Hz. Muhammed ile Hz. Ali’nin aynı öz ve cevherden 
yaratıldığı, sadece bedenlerinin farklı olduğu ifade edilmiştir. 
Tarih boyunca kendisini İslam’ın içinde gören Alevîlik ve Bektaşîliğin 
diğer İslâmî inançlara ilişkin yaklaşımlarına kısaca şöyle değinilebilir. Âhiret 
inancı müphem ve zaman zaman çelişkilidir. Bu inanç, eski dinlerden gelen 
tenâsühle, Kur’an’ın üzerinde durduğu âhiret telakkisinin iç içe girmiş bir 
halidir. Bazı kaynaklarda kıyamet, mahşer, öbür dünya, cennet ve 

---

 
 
178
cehennemden söz edilerek İslam’ın âhiret anlayışına gönderme yapılan 
kayıtlar olduğu gibi, sınırlı oranda “ruh göçü” terimiyle öldükten sonra 
yeniden dünyaya gelmeye dönük kayıtlar vardır.  
Meleklere, ilâhî kitaplara ve peygamberlere imanla ilgili anlayış da büyük 
ölçüde âhiret inancına yönelik tavırla paralellik arzeder. Kaynaklarda bunlara 
dair azımsanamayacak göndermelere rastlanmakla birlikte, esnek, yer yer 
çelişkili yaklaşımlar da bulunmaktadır.