Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

Tarihi Okumada Problemler 
Klâsik Mezhepler Tarihi edebiyâtından tarihi okurken karşılaşabileceğimiz 
belli başlı metodolojik problemleri maddeler halinde sıralayabiliriz: 
a) Mezhepler ve dinî gruplar, en baştan, Meselâ Hz. Peygamber’in 
zamanından itibaren var olan fikirlerin ve yapıların temsilcileri 
değillerdir. Mezhepler Tarihi edebiyâtı ve mezheplerin kendi kaynakları 
ise yer yer bize böyle bir sahte görüntü vermektedirler. Tarihi gerçek ise 
şudur: Bu dünyaya ait sosyal ve psikolojik her türlü şart ve zaruret 
birbiriyle iç içe ve belli bir süreç içinde bu oluşumları doğurmuş ve onlara 
şekil vermiştir. O halde yapılması gereken, bir mezhebin inanç ve 
amellerini, mutlaka mezhebin doğuş ve gelişme dönemlerindeki tarihi, 
coğrafi, siyasi, hatta iktisadi şartları göz önüne alarak anlamaya 
çalışmaktır. 
b) Sosyal olaylarda tek sebeplilik değil,  çok sebeplilik ve fonksiyonellik 
ilkeleri geçerlidir. Bu gerçek göz önüne alınmazsa, dinî veya ideolojik 
önyargılarımızla tarihi bir olayın aslında birden fazla olan sebeplerini tek 
sebebe indirgeriz. Meselâ ilk mezheplerin çıkışını Arap-Fars mücadelesi 
ile açıklarız. Yahut bunu sınıfsal çıkar çatışması olarak görürüz. Bu çeşit 
yanılgılara düşmemek için okumalarımızda “sosyal olayların 
karmaşıklığı”nı ve “çok sebeplilik” ilkesini dikkate almalıyız. 
c)  Kavramlar tarihseldir. Her kavram, ait olduğu tarihin şartları içinde 
anlam kazanır.  Şartlar değiştikçe anlamlar değişebilir. Meselâ Hz. Ali 
döneminde söylenmiş sözlerin, yapılan işlerin o gün nasıl anlaşıldığı, 
nasıl yorumlandığı “tarihe dönmek” suretiyle bulunursa, sonraki 
yüzyıllarda o söz veya fiillere yüklenen anlamların doğruluk ve geçerliliği 
sağlıklı olarak tespit edilebilir. 

---

 
 
17
d) Eş‘arî’ye göre, Mezhepler Tarihi alanında yazan çoğu yazar, karşı olduğu 
mezheplerin görüşlerini hatalı aktarmakta veya görüşleri özetle nakletmek 
suretiyle okuyucuyu ister istemez yanıltmaktadır. Muhalifleri hakkında 
yalan hikâyeler uydurarak onları kötü göstermek isteyen yazarlara bile 
rastlanmaktadır. Bazen de, muhalif mezhebin en zayıf delilini bulup 
çıkartarak sanki bu delilin onların tek delili olduğu izlenimi 
yaratmaktadırlar (Eş‘arî, 1995, I, s. 33). Kaynak eserlerdeki tarafgirlik-
lerin etkisinde kalmamak ve çarpıtmalar karşısında yanılmamak için 
yapılması gereken, her mezhep ve grubun kendi eserlerine müracaat 
etmek ve bu eserler ile diğerleri arasında karşılaştırmalar yapmaktır.  
e)  İslâm tarihindeki mezhep ve grupların birçoğu, kendi görüşlerini 
savunmak, dinî meşruiyet kazanmak, toplum içindeki statülerini 
yükseltmek, kendilerine yöneltilen eleştirileri reddetmek gibi çeşitli 
amaçlarla  gerçekdışı isnat  girişimlerinde bulunmuşlardır. Bu tür sözlü 
ve yazılı faaliyetlerin izlerine, söz konusu grupların bizzat kendi 
kaynaklarında ya da onlardan bahseden tarih ve rivayet kitaplarında 
sıklıkla rastlamaktayız. 
Mezhebin kendi kavramlarını Kur’an’a isnat ederek, Kur’anî kavramları 
mezhebî ve siyasî kavramlarla aynileştirmek; Hz. Peygamber’in ağzından 
kendi mezhepleri lehine yahut muhalif mezhebin aleyhine hadisler uydur-
mak; geriye doğru üstad silsileleri icat ederek mezhep ile Hz. Peygamber 
arasında bir köprü kurmak suretiyle kendi fikir ve amellerine meşruiyet 
kazandırmak; ailesini Hz. Peygamber’in soyuna bağlayarak siyasî statü elde 
etmek türünden isnat girişimleri karşısında yanılmamak gerekmektedir. 
Bilindiği gibi, çeşitli mezhep ve dinî grupların neredeyse tamamı internet 
üzerinde faaliyet göstermektedir. Bu faaliyet genel olarak iki amaca yöneliktir. 
Bunlardan ilki, kendi mensuplarını, inançları ve savundukları görüşler 
hakkında bilgi sahibi kılmak ve iç iletişimi sağlamaktır. Diğeri ise, mezhebin 
veya grubun tanıtım ve propagandasını yapmak, kendilerine yönelen eleştiri-
lere cevap vermek şeklinde dışa dönük bir gayeyi hedeflemektedir. Bu neden-
lerle mezhep ve grupların web siteleri, Mezhepler Tarihi açısından önemli bir 
araştırma kaynağı haline gelmiştir. 
Fakat internetin bir kaynak olarak kullanımının tamamen sorunsuz olduğu 
söylenemez. Özellikle siber-dünyaya aşina olmayan araştırmacılar, ciddi 
hatalara düşme riskiyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Web sitelerine genellikle 
arama motorlarıyla erişilmesi nedeniyle, öncelikle araştırmacıların web sitele-
rinin kimlikleri hususunda çok dikkatli olmaları gerekmektedir. Aynı mezhebe 
mensubiyetlerini beyan eden onlarca belki de yüzlerce sitenin içinde -eğer 
varsa- resmi/otorite bünyenin bulunarak çıkartılmasında büyük zorluklar 
yaşanabilir. Alt grupların ya da ayrılıkçı oluşumların web siteleri, yanılma 
riskini artırmaktadır. Aynı mezhebe ait görünen farklı sitelerin çelişkili içerikleri, 
bilgi kirliliğine neden olmaktadır. Hatta bazen bir grup, muhalif olduğu grubun 
bizzat ismini kullanarak, o isimle web sitesi açarak ve kendini bu isimle 
tanıtarak internet üzerinde maksatlı ve yanıltıcı faaliyetler yürütebilmektedir. 
Araştırmacı, mezheplere ve dinî gruplara ait bilgisiyle ve internet kullanım 
tecrübesiyle bu türden yanılgılara düşmekten korunabilir.