Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
İhyacıların/İslâmcıların Müşterek ve Farklı Yönleri 
Yukarıdaki temel meselelerin içeriğinde  İslâmcı alim ve fikir adamlarının 
görüş birliği halinde olduklarını söylemek mümkün değilse de İslâmcı kim-
liği teşkil eden bazı ortak kabullerin bulunduğu kuşkusuzdur. Hemen hemen 

---

 
 
213
her İslâmcı isim, İslâm dininin gelişmeye engel olmadığı, Batı medeniyetine 
üstünlük sağlayan unsurların esasen Müslümanlardan alındığı, Müslümanın 
sürekli çalışma halinde olması ve güçlenmesi gerektiği, birlik ve beraberliğin 
elzem olduğu gibi tezleri savunmada söz birliği etmiş, Müslümanları tevhid 
prensibi temelinde saf ve sağlam bir inanç sahibi kılmak, eğitim ve öğretimi 
ıslah edip taklitçiliğe savaş açmak, toplumu donuklaştıran mevcut ahlak 
anlayışını değiştirerek aktif bir Müslüman tipi ortaya çıkarmak, yeni ve 
kapsamlı bir cihat fikri geliştirmek gibi ortak hedefleri benimsemiştir. Bu 
hedefler çerçevesinde bid’at ve hurafelerin reddi, medrese ve tarikatların 
ıslahı, yeni bir felsefe anlayışı ve terminolojisinin geliştirilmesi gibi hususlara 
ağırlık vermişlerdir (Türköne, Özcan, Kutluer, 2001). 
İhyacı  şahsiyetlerin cihat kavramı üzerine yapmış oldukları yeni ve kapsamlı 
izahlar hakkında bir bilgiye ya da tahmine sahip misiniz? 
Diğer taraftan, Meselâ ihya hareketine “nereden başlamalı” sorusuna 
verilen  İslâmcı cevaplarda önemli farklılıkların olduğunu görmekteyiz. Ef-
gânî’nin bu bağlamdaki cevabı özgürlük ve inkılâp olmuş, ömrünü ülke ülke 
dolaşarak geçirmiş, gittiği yerlerde siyasal faaliyetlere ya bizzat katılarak ya 
da danışmanlık yaparak müdahale etmişti. Öğrencisi Abduh ise siyasete 
mesafeli durmayı yeğlemiş, ıslahatçı bir mantıkla kurumların iyileştirilmesi, 
eğitimde reforma gidilmesi, kabiliyetli öğrenciler yetiştirilmesi, dini 
düşüncenin saf hale getirilmesi, dini meselelere modern çözümler üretilmesi 
türünden konular üzerine yoğunlaşmıştı. Abduh’un öğrencisi Reşid Rıza ise 
hocasının ölümünden sonra onun modernleşme yanlısı  ıslahat çizgisini 
terkederek, kendisine miras kalan Menâr ekolünü daha siyasal, aynı zamanda 
muhafazakâr ve selefî bir çizgiye yerleştirmiştir.  
İslâmcı şahsiyetlerin hangi ağırlık ve üslupta geleneği sorguladıkları veya 
lâdinî mihraklara karşı reaksiyoner olup olmadıkları, onların modernist ya da 
muhafazakâr olarak değerlendirilmelerinin kıstaslarıydı. Meselâ Ahmed Han 
ve Efgânî’nin ikisi de modernist ve akılcı olmasına rağmen, Ahmed Han’ın 
natüralist görüşleri, Efgânî’nin bile tahammül edemeyeceği ve reddiye 
yazacağı derecede aşırı düzeylerdeydi. Osmanlı dönemi İslâmcılarından 
Mustafa Sabri, Said Nursi ve Elmalılı Hamdi’nin üçü de muhafazakâr 
kişiliklerdi. Fakat ilki ictihada karşı, ikincisi ictihad yanlısı olmakla beraber 
günün  şartlarını elverişli bulmadığı için muhalif, üçüncüsü ise ictihada 
taraftardı (Kara, 1995, s. 38–9). Osmanlı’nın Mustafa Sabri, İskilipli Âtıf, 
Said Nursî gibi muhafazakâr İslâmcıları genellikle Cumhuriyet devrimlerine 
muhalif bir pozisyon almışlar; modernist olarak vasıflanan  İzmirli  İsmail 
Hakkı, Şemseddin Günaltay gibi isimler ise idarede önemli görevlere getiril-
mişler, hatta yeni rejimin tasarruflarını savunan bir söylem geliştirmişlerdi.