Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Özet İslam coğrafyasında ortaya çıkan yönetim, iman-küfür ve kader meseleleri etrafında oluşan ilk mezhepleri tanıyabilmek. İslam coğrafyasında ortaya çıkan yönetim, iman-küfür ve kader meseleleri etrafında oluşan ilk büyük mezhepler, Şiîlik’i bir kenara bırakacak olursak, Haricîlik, Mürcie, Kaderiye ve Mu‘tezile’dir. Öncelikle yönetim konusunda ana kitleden ayrılanlar olmuş, bunu iman-küfür ve kader konusundaki ayrılıklar takip etmiştir. Haricileri ortaya çıkaran nedenler, yayıldığı coğrafya, görüşleri ve temel fırkaları açıklayabilmek. Haricî, Havâric, Mârika, Ehl-i şurât, Harûriyye, Muhakkime, Vehbiyye gibi isimlerle anılan Haricîlerin, İslam mezhepleri tarihinde ortaya çıkışı ve savunduğu fikirler uğruna sergilediği katı tavırlar, her zaman tartışılan konular arasında olagelmiştir. Onların, özellikle devlet idaresini elinde bulunduracak kişi yani imam başta olmak üzere iman ve küfür konularındaki görüşleri, Müslümanların ilk defa karşılaştıkları fikirlerdi. Bu uğurda verilen mücadeleler, acımasız bir hal almış ve gün geçtikçe onları toplum tarafından dışlanma noktasına getirmiştir. Bunun yanında Haricîler’in kendi arasında ortaya çıkan yeni problemler veya olaylar onları farklı düşünceleri benimsemeye sevk etmiştir. Ana Haricî fırkaları Muhakkime, Ezârika, Necedât, Sufriyye, Beyhesiyye, Acâride, Seâlibe ve İbâziyye olup diğerleri bunlardan ayrılan alt gruplardır. Bu kollardan günümüze sadece İbadiyye gelmiştir. Bu mezhep özellikle Uman’da, biraz da Kuzey ve Doğu Afrika’da varlığını sürdürmektedir. Mürcie mezhebini ortaya çıkaran nedenler, yayıldığı coğrafya, görüşleri ve Ehl-i Sünnet dahil diğer mezheplere etkileri hakkında tartışabilmek. Mürcie mezhebi özellikle iman-küfür tartışmaları etrafında ortaya çıkmış ve Hariciyye mezhebinin aksine büyük günah işleyenlerin kâfir olmadıklarını savunmuştur. Bu yüzden Mürcie kavramı, "amelleri niyet ve inançtan sonraya bırakan", "büyük günah işleyenlere ümit veren" veya "imanı sırf dille ikrardan ibaret gören" şeklinde de tanımlanmıştır. Başlangıçta siyasî alanda bir tarafsızlığın ifadesi olan Mürcie, tarihi süreç içerisinde akaid sahasındaki tarafsızlığın da adı olmuştur. Buna göre, mürcie, "taatın kâfire bir faydası olmadığı gibi, günahın da imana bir zararı yoktur" şeklindeki ilkeyi kabul etmek suretiyle büyük günah işleyen kimseye ümit vermiştir. Şiîler’in aksine Hz. Ali’yi hilafet sıralamasında dördüncü sırada sayması nedeniyle de bu ismi aldığı ifade edilmektedir. Daha çok Horasan ve Mâverâünnehir'de yayılan Mürcie, dışlamacı tavır yerine imanı amelden ayırarak iman dairesini genişletmesi nedeniyle birçok İslam bilgini üzerinde etkili olmuştur. Söz konusu mezhep zamanla gücünü kaybetse bile fikirleri, başta Ehl-i Sünnet’in reyci kanadında olmak üzere birçok mezhep içinde varlığını sürdürmüştür. Mürcie takındığı kuşatmacı tavırla özellikle Türklerin İslamlaşması sürecinde olumlu bir etki göstermiştir. 62 Kaderiye ve Mu‘tezile mezheplerini ortaya çıkaran nedenler, yayıldığı coğ- rafya, görüşleri ve Ehl-i Sünnet dahil diğer mezheplere etkilerini değer- lendirebilmek. Ehl-i kader de denilen Kaderiye, sorumluluk doğuran fiillerle ilgili ilâhî kaderi reddedenleri ifade etmek üzere kullanılmıştır. Terim olarak ise “kader inancını reddeden düşünce ve inanç akımı veya sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadî mezhep” anlamında kullanılmıştır. Kader konusunu gündeme getiren ilk kişinin Ma'bed el-Cühenî olduğu kaydedilmektedir. Cüheni'nin Kader konusundaki düşüncelerinin yaygınlık kazanmasında Mu‘tezile’nin kurucularından Amr b. Ubeyd'in önemli katkısı olmuştur. Kaderiyye inançları Cühenî'den sonra, Geylân ed- Dımeşkî tarafından daha sistemli bir biçimde savunulmuştur. Söz konusu görüşler Mu‘tezile içinde devam etmiştir. Mu‘tezile ise, Vâsıl b. Atâ'nın mürtekib-i kebîrenin iman ile küfür arasında bulunduğunu savunarak hocası Hasan-ı Basrî'den ayrılmasıyla oluşmuştur. Mu‘tezile kurumsal varlığını sürdüremese bile geliştirdiği kelam metodu ve aklî yöntemlerle başta Ehl-i Sünnet kelam ekolleri olmak üzere Şîa, Zeydiyye ve İbadiyye gibi birbirinde farklı birçok mezhebi etkilemiş ve görüşlerinin devamını sağlamıştır. 19. yüzyılda başlayan ve 20. yüzyılda devam eden çağdaş İslamcı ihya hareketlerinin de, insanın hür iradesini savunarak kaderin mutlak belirleyiciliğini reddettiği için Mu‘tezile düşüncesine sempatiyle baktığı bilinmektedir. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|