Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
İNANÇLAR, İBADETLER VE ÂDÂB-ERKÂN 
Alevîlik ve Bektaşîlik inançlar, ibadet anlayışları ve âdâb-erkân bakımından 
üç tarihsel dönemin izlerini taşımaktadır.  İlk dönem göçebe toplulukların 
İslam’ı kabul edip Gök Türk inancı,  Şamanlık yahut Kamlık geleneğini 
İslam’la içiçe benimsedikleri dönemdir. Bu dönem başta Yesevîlik olmak 
üzere bazı bağdaştırmacı anlayışların, çok muhtemelen batınî  İsmailî 
anlayışlardan da etkilenerek tasavvufi yapılar halinde kendisini ifade ettiği 
devirdir.  İkinci dönem ise 15. yüzyılın ilk yarısında Hurûfî anlayışların 
nüfuz ettiği dönemdir. Şu kadarını ifade etmek gerekir ki Hurûfîlik, 
Kızılbaşlığa daha sınırlı, Bektaşîliğe ise nispeten daha güçlü olarak sirayet 
etmiştir.  Üçüncü dönem ise aynı asrın ikinci yarısından sonra bünyeye On 
İki İmam Şiîliği’nin (İsnâaşeriyye) kimi anlayışlarının nüfuz ettiği dönemdir.  
Bu üç dönemde İslamiyet’le birlikte önceki inançların, Hurûfî ve Şiî 
unsurların oymak ve ocaklara yansıması ve yorumlanması aynı biçimde 
olmamış, bazı dönem ve yörelerde yahut ocaklarda söz gelimi bazı inanç ve 
unsurlar öne çıkarken bazı dönem ve yörelerde diğerleri öne çıkmış, böylece 
tarih ve bölgeler arasında farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar 

---

 
 
177
kaynaklara da yansımış, dolayısıyla kaynaklar arasında birtakım önemli 
farklılıklar gözlenmiştir.  
Esas olarak Alevîlik ve Bektaşîlik toplumsal ve tarihsel yapısı dolayısıyla 
“sözel kültüre” dayalıdır. Ancak bu yazılı kaynaklarının bulunmadığı 
anlamına gelmemelidir. Alevî ve Bektaşî ulularının üstünlük ve 
kerametlerinin anlatıldığı vilâyetnâmeler, erkân kitapları ve tarih boyunca 
ozanların inanç ve duygularını dile getirdikleri deyişler temel kaynaklar 
hüviyetindedir. 
Şu unutulmamalı ki Alevîlik ve Bektaşîlik itikadî yahut fıkhî konulardaki 
ihtilaflara bağlı olarak ortaya çıkmadığı için bir mezhep değildir ve bu nedenle 
de işlenip geliştirilmiş teolojik yahut fıkhî metodolojisi yoktur. Bu açıdan söz 
konusu yapının inanç ve ibadet anlayışlarından bahsetmek bir takım güçlükler 
içermektedir. Burada ilgili kaynaklar göz önünde bulundurularak genel fikir 
vermek üzere bir tablo çizilecektir.