Microsoft Word istehsal m?SR?FL?Rinin ucotu, T?Hlili v? Onun s?M?R?Liliyinin yuks?Ldilm?Si yollari docx

Uçotun  «direkt-kost»  sistemi.  Məsrəflərin  normativ  uçotu  sistemini  gələ-

cəkdə  təkmilləşdirmək  («standart  -  kost»  uçotu  sistemi  kimi)  üçün  onları  qərb 

ölkələrində geniş istifadə olunan «direkt - kost» uçotu sisteminə uyğunlaşdırmaqla 

tətbiq etmək məqsədəuyğundur.  

 

«Direkt  -  kost»  sistemi  üzrə  istehsalın  uçotunun  əsasını  məsrəflərin 

istehsalın  həcminə  görə  daimi  və  dəyişən  məsrəflərə  bölünməsi  təşkil  edir. 

Buraxılan  və  satılan  məhsulun  istehsal  maya  dəyəri  ancaq  istehsalın  təşkili  və 

texnoloci prosesindən bir-başa asılı olan dəyişən istehsal məsrəflərindən ibarətdir. 

---

 

49 

 

Məhsulun maya dəyərinə daxil etmə üsuluna görə onlar əsasən bir-başa məsrəflər 

hesab  edilir  və  buna  görə  və  buraxılan  məhsul  vahidlərii  üzrə  normalaşdırmaya 

çox asan cəlb edilir.  

 

Hesabat  dövrünün  əvvəlinə  və  axırına  anbarda  olan  hazır  məhsullar,  hə-

mçinin  bitməmiş  istehsal  dəyişən  xərclər  üzrə  qiymətləndirilir.  Daimi  xərclər 

biləvasitə  istehsal  prosesi  ilə  əlaqədar  olmur.  Və  buna  görə  də  məhsulun  (iş  və 

xidmətin)  istehsal  maya  dəyərinə  daxil  edilmir.  Bu  xərclər  (başqa  sözlə,  dövrü, 

yəni məlum hesabat dövrünün məsrəfləri) ayrı hesabda toplanır və hesabat dövrü 

qurtardıqdan sonra tam həcmdə (məhsul vahidinə bölünmədən) hesabat dövrünün 

məhsul satışından əldə edilən mənfəətin azalmasına silinir.  

 

«Direkt - kost» uçotu sisteminin köməyi ilə istehsalın həcmi, məsrəflər (ma-

ya  dəyəri),  marcinal  gəlir  (daimi  xərclər  və  mənfəət  məbləği)  və  mənfəət  ara-

sındakı  asılılığı  çox  dəqiq  öyrənmək  olar.  O,  məsrəflərin  istehsalın  həcmindən, 

yaxud istehsal gücünün yüklənmə formalarından asılılığına diqqəti daha çox cəlb 

edir, yüksək rentabelli məmulatların müəyyən edilməsinə şərait yaradır. İstehsalın 

dəyişən  bazar  şəraitinə  cavab  verən  istiqamətə  yönəldilməsinə  dair 

informasiyaların  əldə  edilməsini  təmin  edir.  Sözü  gedən  sistem,  firmanın 

rəhbərinin ən aşağı qiymətin – dəyişən məsrəflər hissəsi ilə maya dəyərinin təyin 

edilməsi  ilə  əlaqədar  olan  dempinq  (malın  ən  aşağı  qiymətə  satışı)  üsulunun 

rəqabətlə mübarizədə istifadə edilməsi üçün mümkün olan informasiyalarla təmin 

edir. 

 

«Direkt  -  kost»  sisteminin  ən  mühüm  üstünlüyü  onun  müəssisənin  idarə 

edilməsi  üzrə  aşağıdakı  strateci  məsələlərin  həlli  üçün  zəruri  məlumatların  əldə 

edilməsinə şərait yaratmasıdır: 

- maksimum  marcinal  gəlirin  meyarı  üzrə  istehsal  proqramının 

optimallaşdırılması; 

- həm  yeni,  həm  də  bazarda  satılan  məhsulun  qiymətinin  təyini  və  nizama 

salınması; 

---

 

50 

 

- investisiya  və  innovasiya  proqramlarının  (istehsal  gücünün  azaldılması, 

yaxud  genişləndirilməsi,  avadanlıqların  modernləşdi-rilməsi,  yenisinin  alınması 

və s.) hazırlanması; 

- əlavə  sifarişin  qəbul  edilməsinin  məqsədəuyğunluğu  haqda  qərarın  qəbul 

edilməsi və s. 

 

Nəhayət «direkt - kost» sisteminin ən mühüm üstünlüyü onun köməkliyi ilə 

məsrəflər  üzərində  çox  da  böyük  olmayan  kalkulyasiya  elementləri  və  dəyişən 

məsrəflər maddəsi hesabına nail olunan daha dəqiq və hərtərəfli nəzarətin təşkili 

hesab edilir.  

 

Bazar münasibətlərinin inkişafı ilə bazardakı tələb və təklifdən asılı olaraq 

hazırlanmaş  məhsullar  üçün  qiymətin  təyin  edilməsi  məsələlərində  müəssisənin 

müstəqilliyi  genişlənir,  mühasibat  uçotu  və  onun  altsisteminin  kalkulyasiya 

etmənin qarşısında qoyulan vəzifələr dəyişir. Bu cür şəraitdə kalkulyasiya etmənin 

qarşısında  sadəcə  olaraq  həqiqi  maya  dəyərinin  hesablanmasını  təmin  etmək, 

həmçinin  müəssisənin  müəyyən  həcmdə  mənfəət  əldə  etməsi    üçün  bugünki 

bazarın iş şəraitinə cavab verən maya dəyərinin hesablanması  vəzifəsi qoyulur.  

Maya  dəyərinin  hesablanmış  səviyyəsindən  asılı  olaraq  istehsal,  təşkili 

qəbuledilə  bilən  səviyyəsi  təmin  edən  maya  dəyəri,  eləcə  də  onun  daima  aşağı 

salınması istiqamətində aparılmalıdır. 

Buna  görə  hal-hazırda  qeyri-müstəqim  məsrəflərin  bölüşdürülməsi  və  hə-

qiqi maya dəyərinin dəqiq hesablanması üzrə çox əmək tutumlu kalkulyasiya etmə 

işindən  maya  dəyərinin  proqnoz  hesablanmasına,  əsaslandırılmış  normativ 

kalkulyasiyanın  tərtib  olunmasına,  istehsal  prosesində  onlara  riayət  edilməsi 

üzərind nəzarətin təşkil edilməsinə nail olmaq əsas diqqət mərkəZində olmalıdır.  

Bunlar  xarici  ölkələrdən  mühasibatlığın  təşkili  sistemləridir.  Onlardan 

istifadə  bazar  iqtisadiyyatına  tamamilə  keçmiş  ölkələrdə  həyata  keçirilir. 

Məhsulun  maya  dəyərinin  kalkulyasiya  edilməsindən  alınan  informasiya 

idarəetmə  uçotunda  geniş  istifadə  olunur  və  idarəetmə  qərarlarının  qəbul 

olunmasında bir-başa iştirak edir.