Microsoft Word yeni vəSAİT. docx

Azərbaycan Respublikasının 
Türkiyə Respublikasının 
Təhsil Nazirliyi 
Ali Təhsil Şurası 
adından 
adından 
Mikayıl CABBAROV, 
Yekta SARAÇ, 
Təhsil naziri 
Ali Təhsil Şurasının sədri 
Tapşırıq. Arayış – müəyyən bir fakt və hadisələrin təsviri və təsdiqi olan əməliyyat 
məlumatı sənədidir. Arayış- sorğular iki formada olur:

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
134 
Ø
rəsmi məlumatları əks etdirən sənəd 
Ø
müəyyən bir hüquqi faktı (təhsil və ya iş yerini, tutduğu vəzifəni, əmək 
haqqını, yaşayış yerini, tibbi arayışı və s.) təsdiqləmək üçün 
vətəndaşlara və təşkilatlara verilən məlumatları təsdiqləyən sənəd 
Arayışın hazırlanması qaydalarına uyğun müxtəlif arayış-sorğular tərtib edin. 
Mövzu 16 
 
4. Məktublar; onların növləri və yazılma qaydaları. Rəsmi məktublar. 
5. Məktub yazarkən diqqət olunası vacib məqamlara aid çalışmalar və 
kommunikativ məzmunlu sual və tapşırıqlar üzərində praktik işlər.
Statistikadan göründüyü kimi, şirkətə daxil olan və şirkətdən gedən sənədlərinin 
80% -ə qədəri işgüzar yazışmalardır. Hətta ən adi işçi çox sayda müxtəlif iş 
məktubları ilə qarşılaşır. Müxtəlif əsaslarla rəsmi məktubların müxtəlif təsnifatları 
mövcuddur. Məktubların növləri mesaj alıcısında və məqsədində fərqlənir. Satışları 
stimullaşdırmaq üçün istehlakçıya bir məktub yazırlar – satmaq təklifi; 
istehlakçıların üstünlükləri barədə məlumat əldə etmək üçün müraciət məktubu 
yazırlar; kreditin ödənilməsini həssas şəkildə sürətləndirməyə çalışaraq müştəriyə 
məktub yazılır – kredit nəzarəti; müştərilərin kontingentini qorumaq üçün təbrik 
məktubları yazırlar. Müqavilə sənədləri müqavilə şərtlərini dəqiq müəyyən etmək 
üçün təchizatçıya yazılır; iddialar – geri qaytarma və ya dəyişdirmə tədarükü almaq 
üçün; münaqişədən qaçmaq üçün. İşçi boş iş yerləri haqqında məlumatları iş 
məktubu, intizam məktubları (davranış dəyişikliyini məlumatlandırmaq və təşviq 
etmək üçün) və ixtisar məktubundan alır.
Tematik əsasda iş məktubları bölünür. 
Ø
kommersiya əməliyyatının bağlanmasına hazırlıq zamanı istifadə 
olunan məktublara 
Ø
müqavilələrin şərtlərini yerinə yetirərkən istifadə olunan məktublara 
Ø
məqsədyönlü müxtəlif təşkilati, hüquqi məsələlərin həlli olan 
məktublara
Bundan əlavə, təşəbbüs məktublarını iki qrupa bölmək olar – cavab tələb edən 
məktublar (sorğu məktubu, təklif məktubu, şikayət məktubu, müraciət məktubu) və 

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
135 
cavab tələb etməyən məktublar (xatırlatma məktubu, xəbərdarlıq məktubu, bildiriş 
məktubu, təsdiq məktubu). Alıcının əsasında iş məktubları dairəvi məktublara 
bölünür – eyni anda bir neçə alıcıya ünvanlanan məktublar və adi məktublar – 
müəyyən bir alıcıya ünvanlanan məktublar. Kompozisiya prinsipinə görə, iş 
məktubları bir məsələyə baxılan və birdən-birə təsir edən çox ölçülü olmaqla 
birtərəfli olur. Bir məsələ ilə əlaqədar bir məktub hazırlamaq məsləhətdir. Bir neçə 
müxtəlif mövzuda təşkilatla əlaqə qurmağınız lazımdırsa, onların hər biri üçün ayrı-
ayrı məktublar yazmağınız tövsiyə olunur. Bir məktub bir-biri ilə əlaqəli məsələlərə 
aid ola bilər. Bu zaman məktubu qəbuledən təşkilatın struktur bölmələrində 
məsələlərə baxılır.
Quruluşuna görə aşağıdakı iş məktubları ayırd edilir: Tənzimlənən (müəyyən 
edilmiş bir modelə görə tərtib olunmuş) və tənzimlənməmiş – müəllifin mətnini 
ehtiva edən və sərbəst formada tərtib edilmiş, müəyyən edilmiş bir nümunəsi 
olmayan.
Göndərmə formasına görə iş məktubları ola bilər: zərf, zərfdə poçtla göndərilən, 
elektron, elektron formada elektron poçtla göndərilən və faks – faksla göndərilən.
Yazılı informasiya sorğusunda nələr qeyd edilməlidir? 
1. sorğuçunun adı və soyadı; 
2. sorğu hüquqi şəxs tərəfindən təqdim edildikdə həmçinin hüquqi şəxsin 
adı; 
3. informasiya sahibinin sorğunu təmin edə bilməsi üçün sorğuçuya aid 
əlaqə məlumatları (poçt və ya elektron poçt ünvanı, telefon və ya 
telefaks nömrəsi); 
4. sorğu edilən informasiyanın məzmunu, yaxud sənədin növü və ya adı, 
sənədin sorğuçuya bəlli olan rekvizitləri; 
5. informasiyanın təqdim edilmə forması. 
İnformasiya sahibi informasiya sorğusunu daxil olduğu gün qeydə alır. İnformasiya 
sahibinin vəzifəli şəxsi araşdırmanın nəticəsindən asılı olaraq aşağıdakı qərarlardan 
birini qəbul edir: 
a) sorğunun icrasından imtina edir; 
b) sorğunun icrasını təmin edir; 
c) sorğunu aidiyyəti informasiya sahibinə göndərir. 
İnformasiya sorğusu ən qısa müddətdə, lakin 7 iş günündən gec olmayaraq icra 
edilir. Bu müddətdə həmin informasiya öz operativliyini itirərsə, sorğuya dərhal, bu 

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
136 
mümkün olmadıqda isə 24 saatdan gec olmayaraq cavab verilməlidir. İnsan həyatı, 
sağlamlığı, yaxud şəxsin azadlığı üçün real təhlükə yarandığı hallarda isə axtarılması 
və hazırlanması müəyyən vaxt tələb edən informasiya 48 saat ərzində (istirahət, 
səsvermə, iş günü hesab edilməyən bayram günləri və ümumxalq hüzn günü istisna 
olmaqla) təqdim edilir. Əgər sorğu natamam və ya qeyri-dəqiq tərtib olunubsa, 
vəzifəli şəxs müəyyən edilmiş çatışmazlıqlar barədə sorğuçuya 5 iş günü ərzində 
məlumat verir. Sorğuçu informasiya ilə tanış olduqda əllə üzünü köçürdükdə və ya 
öz texniki imkanlarından istifadə edərək surətini çıxardıqda, habelə texniki kömək 
göstərilməyən digər hallarda informasiyanın əldə olunmasına görə haqq ödəmir. 
İctimai informasiyaların əldə edilməsinə görə ödəniş tələb olunmur. İnformasiya 
xidməti üçün haqq alına bilər, bu şərtlə ki, ödəniş məbləği informasiyanın 
hazırlanması və təqdim edilməsi üçün çəkilən xərcdən artıq olmasın. Sorğuçu 
sorğunun icrasından imtina edilməsi, yaxud lazımınca icra olunmaması 
barədə məhkəməyə və ya Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə 
müvəkkilinə (Ombudsmana) şikayət etmək hüququna malikdir. İnformasiya 
sorğusunu icra edən informasiya sahibi sorğuçunun bu hüququnu ona izah edir və 
təqdim edilən cavabda (məlumatda) qeyd edir. Keçirildiyi formaya görə sorğu şifahi 
və yazılı ola bilər; birinci halda respondentin cavabları tədqiqatçı tərəfindən, ikinci 
halda isə respondentin özü tərəfindən qeydə alınır. Rəyi soruşulanla ünsiyyət 
üsulundan asılı olaraq tədqiqatçı ilə respondent arasında bilavasitə ünsiyyətin baş 
verdiyi əyani sorğu və bu cür ünsiyyətin olmadığı qiyabi sorğu mövcuddur. Şifahi, 
əyani sorğu müsahibə adlanır. Yazılı və qiyabi sorğular isə anket sorğuları adlanır.