Mâide Sûresi 55-56

AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI

el-Kâfi'de, müellif kendi rivayet zinciriyle Hammad b. İsa ve

İbn-i Ebu Ümeyr'den, onlar da Muaviye b. Ammar'dan, o da İmam

Cafer Sadık'tan (a.s) "Allah, sizi ellerinizin ve mızraklarınızın eri-şebileceği bir avla mutlaka sınar..."ayetiyle ilgili olarak şöyle ri-vayet eder: "Hudeybiye umresi sırasında vahşi hayvanlar Peygam-berin (s.a.a) çevresini sardı. Öyle ki, Müslümanların elleri ve mız-raklarıonlara erişebilir duruma geldi." [c.4, s.396, h:1]

Ben derim ki:Bu rivayeti Ayyâşî de Muaviye b. Ammar'dan mür-sel olarak nakletmiştir.

1

Bu anlama gelen bir rivayeti ise Kuleynî,

el-Kâfi adlıeserde2

ve Şeyh Tusi, et-Tehzib adlıeserde3

kendi riva-yet zinciriyle Halebi kanalıyla İmam Sadık'tan (a.s) nakletmişler-dir. Ay-yâşî de onu Semaa kanalıyla İmam Sadık'tan (a.s) mürsel

olarak nakl-etmiştir.

4Kummî de tefsirinde5

mürsel olarak nak-letmiştir. Yine bu anlam şimdi okuyacağınız üzere Mukatil b.

Hayyan'dan da nakledilmiştir.

ed-Dürr'ül-Mensûr tefsirinde belirtildiğine göre İbn-i Ebu

Hatem, Mukatil b. Hayyan'dan şöyle rivayet eder: "Bu ayet

Hudeybiye umresi sırasında indi. O sırada vahşi hayvanlar, kuşlar

ve av hayvanlarıMüs-lümanların etrafınıdaha önce hiç görmedik-leri biçimde sarmıştı. Fakat Allah Müslümanlara ihramlıiken o

hayvanlarıöldürmeyi yasakladı. Böylece kimin Allah'tan gayb hu-susunda korktuğu belli olacaktı."

Ben derim ki:Bu iki rivayet, daha önce açıkladığımız üzere a-yetin anlamının genişkapsamlılığıile çelişmez.

el-Kâfi'de rivayet zincirleri belirtilerek Ahmed b. Muhammed'-den, o da merfu olarak İmamdan, "ellerinizin ve mızraklarınızın

erişebileceği bir avla"ifadesiyle ilgili olarak şöyle rivayet eder: "El-lerin erişebileceği avlar, yumurtalar ve civcivler; mızrakların erişe-bileceği avlar ise, ellerin erişemeyeceği av hayvanlarıdır." [c.4,

1- [Tefsir'ul-Ayyâşî, c.1, s.343, h:193]

2- [Füru-u Kâfi, c.4, s.396, h:2]

3- [et-Tehzib, c.5, s.300, h:20]

4- [Tefsir'ul-Ayyâşî, c.1, s.342, h:192]

5- [Tefsir'ul-Kummî, c.1, s.182]

Mâide Sûresi 94-99 .............................................................................................. 199

s.397, h:4]

Tefsir'ul-Ayyâşî'de kendi rivayet zinciriyle Hariz'den, o da İmam

Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet eder: "Eğer biri ihramlıiken bir

güvercin öldürürse, keffareti bir koyun, eğer bir civciv öldürürse,

kef-fareti bir erkek devedir. Eğer bir kuşyumurtasına basar da

onu çiğnerse, bir dirhem vermesi gerekir. Bütün bunlarıMekke'de

ve Mina'da sadaka olarak verir. Bu, Allah'ın kitabında açıkladığı

hükümdür: Allah, sizi ellerinizin erişebileceği 'yani yumurta ve

civcivle've mızraklarınızın erişebileceği bir avla 'yani bunların

anneleriyle' sınar." [c.1, s.342, h:191]

Ben derim ki: Şeyh Tûsî, et-Tehzib adlıeserinde Hariz kanalıyla

İmam Cafer Sadık'tan (a.s) naklen bu rivayetin sadece son bölü-müne yer vermiştir. [c.6, s.314, h:74]

Et-Tehzib adlıeserde müellif kendi rivayet zinciriyle İbn-i Ebu

Ümeyr'den, o da Hammad'dan, o da Halebi'den, o da İmam Cafer

Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet eder: "İhramlıbir kişi av hayvanıöl-dürdü-ğünde, cezasınıödemesi gerekir. Avısebebiyle üzerine farz

olan cezayıbir yoksula sadaka olarak verir. Eğer tekrar bir av hay-vanıöldürürse ceza ödemesi gerekmez. Ondan Allah intikam alır

ve bu intikam ahirette olur." [c.5, s.372, h:209]

Yine et-Tehzib adlıeserde Kuleynî'den, o da İbn-i Ebu Ümeyr-den, o da bazıarkadaşlarından, onlar da İmam Cafer Sadık'tan

(a.s) şöyle rivayet edilir: "İhramlıbir kişi yanlışlıkla bir av hayvanı

öldürdüğünde, keffaret ödemesi gerekir. Eğer ikinci defa bile bile

bir hayvanıöldürürse, o kimse Allah'ın kendisinden intikam ala-cağıkimselerden olur ve artık üzerine keffaret gelmez." [c.5, s.372]

Yine aynıeserde İbn-i Ebu Ümeyr'den, o da Muaviye b. Ammar-dan şöyle rivayet edilir: "İmam Cafer Sadık'a (a.s) 'Eğer ihramlıbir

kişi av hayvanıöldürürse hükmü nedir?' diye sordum. 'Keffaret

ödemesi gerekir.' dedi. 'Eğer bir kere daha yaparsa?' dedim. 'Her

defasında kef-faret ödemesi gerekir.' dedi." [c.5, s.372, h:215]

Ben derim ki:Görüldüğü gibi rivayetlerde çelişki var. Şeyh

Tûsî, bu rivayetleri şöyle bağdaştırmıştır: İhramlıbir kişi eğer bile

bile bir av hayvanıöldürürse, keffaret ödemesi gerekir. Eğer yine

bile bile aynı şeyi yaparsa, keffaret ödemesi gerekmez. O, Allah'ın

kendisinden intikam alacağıkimselerden olur. Fakat unutarak bu

200 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr'il-Kur'ân – c.6

işi tekrarlayan kimsenin her defasında keffaret ödemesi gerekir.

Yine aynıeserde Zürare'den, o da İmam Muhammed Bâkır'-dan (a.s) "İçinizden iki adil kişinin karar vereceği"ifadesiyle ilgili

olarak şöyle dediği rivayet edilir: "Adil kişi Peygamber (s.a.a) ve

ondan sonraki imamdır. Peygamber veya imam, adil kişilerdir.

Eğer sen Allah'ın verdiği hükmü Peygamberden veya imamdan

öğrendiysen, bu sana yeter. Artık onu başkasından sorma." [c.6,

s.314, h:74]

Ben derim ki:Bu anlamda birkaç rivayet var. Bir tanesi şöyle-dir: "İmam Cafer Sadık'ın (a.s) yanında 'zevâ adl'in minkum' iba-resini okuduğumda beni 'zû adl'in minkum' diye uyardıve 'Burada

Kur'ân'ıkopya edenler hata etmişlerdir.' dedi." İmamın bu uyarısı

açıkça görüldüğü üzere kelimelerden birinin kıraatıile ilgilidir.

el-Kâfi'de Zührî kanalıyla İmam Ali b. Hüseyin'den [Zeynelabi-din] (a.s) şöyle rivayet edilir: "Avlanma cezasıolarak tutulacak o-ruç farzdır. Çünkü yüce Allah, 'Sizden kim onu bilerek öldürürse,

yaptığıişin vebalini tatmasıiçin üzerine içinizden iki adil kişinin

karar vereceği deve, sığır ve davar cinsinden, öldürdüğü hayvana

denk, Kâbe'ye varacak bir kurban olmak üzere ceza veya yoksul-lara yedirme şeklinde bir keffaret ya dabuna denk oruç vardır.'

buyuruyor."

"Ey Zührî! Bu keffarete denk gelecek oruç gününün nasıl he-sap edileceğini biliyor musun? diye sordu. Hayır, dedim. Bunun

üzerine şunlarısöyledi: Av hayvanının değeri biçilir. Sonra bu de-ğer buğdaya çevrilir. Sonra o buğdayın kaç sa [yaklaşık üç kilog-ram] ettiği ölçülür ve suçlu avcıher yarım sa için bir gün oruç tu-tar." [c.4, s.83, h:1]

Yine el-Kâfi adlıeserde müellif kendi rivayet zinciriyle Ahmed

b. Muhammed'den, o da kendi hadis ravilerinin birinden, o da İ-mam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet eder: "İhramlıiken üzerine

kurban kesmesi farz olan kişi, bu kurbanıistediği yerde kesebilir.

Fakat av hayvanıöldürenlerin keffaret olarak kesecekleri kurban

hariç. Çünkü yüce Allah o konuda, 'Kâbe'ye varacak bir kurban.'

buyuruyor." [c.4, s.384, h:2]

Tefsir'ul-Ayyâşî'de Hariz kanalıyla İmam Cafer Sadık'tan (a.s)

"Hem kendinize, hem de yolculara bir geçimlik olmak üzere de-

Mâide Sûresi 94-99 .............................................................................................. 201

niz avıve yiyeceği size helâl kılındı." ayetiyle ilgili olarak şöyle ri-vayet edilir: "Maksat insanların yedikleri tuzlanmışhayvanlardır.

Kara ve deniz avlarıbirbirlerinden şöyle ayrılır: Sık ağaçlıkta yuva

yapan, karada yumurtlayıp karada kuluçkaya yatan kuşlar kara av

hayvanlarıdır. Fakat zaman zaman karada yaşadığıhâlde denizde

yumurtlayıp denizde kuluçkaya yatan kuşlar deniz av hayvanları-dır." [c.1, s.346, h:209]

Yine aynıeserde Zeyd-i Şahham kanalıyla İmam Cafer Sadık'-tan (a.s) "Hem kendinize, hem de yolculara bir geçimlik olmak

üzere deniz avıve yiyeceği size helâl kılındı." ayeti hakkında şöy-le buyurduğu rivayet edilir: "Maksat, tuzlanmışbalıklardır. Azık e-dindiğin balıklar ise, tuzlanmışolmasalar da insan için geçim

kaynağıdır ve yenir. [Ancak ayet onu kapsamına almıyor.]" [c.1,

s.346, h:210]

Bu anlamla ilgili olarak Şia kanalıyla Ehlibeyt İmamlarından

nak-ledilen rivayetler çoktur.

ed-Dürr'ül-Mensûr tefsirinde İbn-i Ebu Şeybe'nin, Muaviye b.

Kurre'ye, Ahmed'in de Ensar'dan birine dayanarak verdiği bilgiye

göre, "Adamın birinin devesi bir deve kuşunun yuvasınıayakladı

ve yumurtasınıkırdı. Bunun üzerine Peygamberimiz (s.a.a) ada-ma, 'Her kırılan yumurta için ya bir gün oruç tutman veya bir yok-sulun karnınıdoyurman gerekir.' dedi."

Ben derim ki:ed-Dürr'ül-Mensûr tefsirinin müellifi bu rivayeti

İbn-i Ebu Şeybe'den, o da Abdullah b. Zevkan'dan, o da Peygam-berden nakletmiştir. Ayrıca müellif İbn-i Ebu Şeybe'den, o da Ebu

Ze-nad'dan, o da Ayşe'den, o da Peygamberden (s.a.a) nakletmiş-tir.

Yine ed-Dürr'ül-Mensûr tefsirinde Ebu Mihzem kanalıyla Ebu'ş-Şeyh ve İbn-i Mürdeveyh Peygamber'den (s.a.a) şöyle tahriç etmiş-lerdir: "Deve kuşu yumurtasıkırmanın keffareti, onun değeridir."

Yine ed-Dürr'ül-Mensûr tefsirinde İbn-i Ebu Hatem, Ebu Cafer

Muhammed b. Ali'den [İmam Bâkır] (a.s) şöyle rivayet eder: "A-damın biri Hz. Ali'ye (a.s) kurbanlık hayvanların neler olduğunu

sordu. Hz. Ali, 'Sekiz çift hayvan' dedi. Adam sanki şüphe etti. Bu-nun üzerine Hz. Ali (a.s) ona, 'Kur'ân okuyor musun?' diye sordu.

Adam, 'Evet.' der gibi oldu. Hz. Ali (a.s), 'Ey inananlar! Yaptığınız

202 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr'il-Kur'ân – c.6

akitleri yerine getirin... dört ayaklıhayvanlar size helâl kılındı.'

[Mâide, 1]ayetini işittin mi?' Adam, 'Evet.' dedi. Hz. Ali (a.s), 'Mak-sat, Allah'ın insanlara rızk olarak sunduğu hayvanlarıkeserken

onun adınıanmaktır.' [Hac, 34]ve 'Kimi yük taşıyan ve kiminin yü-nünden yaygıyapılan hayvanlarıyaratan O'dur. Allah'ın size rızk

olarak sunduğu hayvanların etini yiyin.' (En'âm, 143)ayetlerini işit-tin mi?' diye sordu. Adam, 'Evet.' dedi."

"Hz. Ali '(Erkekli dişili olmak üzere) sekiz başolan bu hayvan-ların ikisi koyun, ikisi keçidir. Geride kalanların ikisi deve, ikisi

sığırdır.' [En'âm, 144]ayetlerini işittin mi?' diye sordu. Adam 'evet'

dedi. Hz. Ali 'Ey inananlar! İhramlıiken av öldürmeyin... Kâbe'ye

varacak bir kurban olmak üzere cezasıvardır.' [Mâide, 95] ayetleri-ni işittin mi?' diye sordu. Adam 'evet' dedi."

"Bunun üzerine Hz. Ali, 'Eğer bir geyik öldürürsem keffaret ola-rak ne vermem gerekir?' diye sordu. Adam, 'Bir koyun.' dedi. 'Kâ-be'ye ulaştırmak üzere bir kurbanlık mıdır?' diye sordu. Adam, 'E-vet.' dedi. Hz. Ali, 'İşittiğin gibi Allah kurbanlığın Kâbe'ye ulaştırıla-cağınıbelirtmiştir.' dedi."

Yine ed-Dürr'ül-Mensûr tefsirinde İbn-i Ebu Hatem, Ata-i Hora-sani'den Ömer, Osman, Hz. Ali, İbn-i Abbas, Zeyd b. Sabit ve Mua-viye'nin ihramlıiken av hayvanıöldürenin ödeyeceği keffaretle il-gili olarak, öldürülen hayvana değer biçilmesine ve o değer kadar

yok-sullara yemek verilmesine hükmettiler, şeklinde rivayet eder.

Yine aynıeserde İbn-i Cerir'in, Ebu Hüreyre yoluyla "Hem ken-dinize, hem de yolculara bir geçimlik olmak üzere deniz avıve

yiyeceği size helâl kılındı." ayeti ile ilgili olarak Peygamber'den

(s.a.a), "Denizin ölü olarak sahile attığıhayvanlar denizin yiyecek-leridir." şeklinde rivayet ettiği belirtilir.

Ben derim ki:Bu anlamda rivayetler sahabîlerin bazısından da

nakledilmiştir. Fakat yukarıda değinildiği gibi Ehlibeyt İmamların-dan bu rivayetin tersi nakledilmiştir.

Tefsir'ul-Ayyâşî'de Eban b. Tağlib'den şöyle rivayet edilir: "İ-mam Cafer Sadık'a (a.s) 'Allah, Kâbe'yi, o saygıdeğer evi insanlar

için bir dayanak kıldı.'ayetinin anlamınısordum. Bana, 'Allah, o-rayıinsanların dinleri ve geçimleri için dayanak yaptı.' cevabını

verdi."

Mâide Sûresi 94-99 .............................................................................................. 203

Ben derim ki:Bu rivayetin ne demek istediğine ayetin anlamı-nıaçıklarken yer vermiştik.

204 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr'il-Kur'ân – c.6

100-De ki: Pisin çokluğu seni şaşırtsa bile, pisle temiz bir de-ğildir. O hâlde ey akıl sahipleri, Allah'tan korkun. Umulur ki, kurtu-luşa erirsiniz.