Mikroprotsessorlar va mikroehm asoslari

4.6.4. M onitor.
K o ’pgin a MP ning m ikroEH M sistemali programmalarini boshqarish uchun 
monitor deb ataluvchi program m a bor. Monitor am alla r sistemasini (operatsion 
sistemalarni) boshqaruvchi elementdir va progr ammalashtiradigan manbalarni 
(resurslarni) taqsimlaydi. Monitor, foydalanuvchi bilan dialog rejimida interfeys 
tashkil etadi. 
Monitor videoterminal, 
sistemali 
konsol 
yoki 
pechatlaydigan 
mashinalardan buyruqlarni qabul etadi va ularni bajaradi. Monitorni tipik vazifalariga 
quyidagilar kiradi; terminalning (konsulning) klaviaturalarini holatini k o ’chirish, 
buyruqlarni indentifikatsiyalash; periferiya qurilmalarini belgilash (logik adreslarni 
fizik adreslarga kodlarga o ’tkazish); boshqa sistemali programmalarni boshqarish; 
haqiqiy vaqtni ushiab turish; asosiy va tashqi xotira ora lig ’ida qiymatlarni uzatib
131

---

turishni boshqarish.
M ashin anin g im koniy atig a qarab monitor bitta tops hiriqni yoki ikkita topshiriqni 
(oldingi/keyingi plan bilan ishlashi) bajarishi mumkin.
Birinchi hola tda monito r faqatgina bitta pro grammani bajarishni boshqaradi. Bu 
programma, terminald an tu gatilgunicha yoki vaq tincha t o ’xtatilgunicha bajariladi.
Oldingi (keyingi) plandagi monitor bir-biriga b o g ’liq b o ’lmagan ikkita 
program mani boshqaradi. Bu ikkala programma, bir paytda, asosiy xotirada b o ’ladi. 
Bu ye rd a avvalo oldingi plandagi, keyin esa key in gi plandagi pro gram malar 
bajariladi.
Orq a (keyingi) plandagi programmani bajarishni boshqaradigan m iniE H M
oddiy monitorni k o ’rib chiqamiz. Foydalanuvchi terminald an ikki turdagi buyruqlarni 
kiritadi. Har bir buyru q karetkani qaytishi bilan tugallanadi.
Birinchi turdagi buyruqlar (ularni klavishining buyruqlari desa b o ’ladi) amallar 
sistemasini boshqarish uchun m o ’ljallangan. Ular boshqaruvchi klavishilarni bosish 
ham da qisqa rezervlangan mnemonikalarni kiritilishi bilan inisilizatsiyalanadi.
Q uyid a m n e m o n ik a k o ’rinishidagi klaviatura buyru qlariga misollar keltiramiz:
A SS (assigu) - logik otlarni periferiya qurilmalari bilan assosiasiyalash;
SET - siste m ala rnin g kattaliklarini (parametrlarini) o ’zgartirish;
V (baza) - bazaning adresini bersh;
E (examine) - xotira yachey kasini chiqarish (qayd qilish);
D (deposite) -- xotira yacheykasida qiymatni eslab qolish;
GE (get) - yuklovchi m odulnin g asosiy xotirasiga yuklash;
ST (start) 
k o ’rsatilgan (topshirilgan) adres b o ’yic ha amaliy program m aga 
boshqarishni berish;
RVN - < GE va ST buyruqlarini harakatiga ekvivalent;
R (R U N ) - sistemali pro grama uchun RVN b u y ru g ’iga ekvivalent;
RE (reenter) - yukla ngan prog ram mani qayta ishga tushirish (restart);
D A T (date) - k o ’rsatilgan kunni (vaqtni) kiritish yoki hozirgi vaqtni chiqarish.
Bosh qaru vch i 
klavishilar yordam id a kiriti ladigan 
buyruqlar quyidagi 
vazifalarni bajaradilar:
Hozirgi bajarilayotgan program malarni vaqtincha t o ’xtatish va boshqarishni 
monitorga qaytarish; konso lga (terminalga) m a ’lum otlam i chiqarishni boshlash; 
navbatdagi buyruqni berg ungacha m a 'lu m o tla m i te rm inalga chiqarishni t o ’xtatish; 
keyingi varaqni (listingni) chiqarish; hozirgi kiritilayotgan qatorni y o ’q qilish; 
buyruq qatorini bekor qilish; fayl tanlash.
I k k i n c h i t u r d a g i b u y r u q l a r . MP sistemasi uchun, keyingi sanaydigan 
yozadigan yoki ikkala amal uchun kirish va chiqish fayllarini inisializatsiyalashni 
so ’roq qiladi. Bu soT oqla r pro grammani bajarish ja r a y o n id a te rm inald a operator 
orqali yoki asos iy xotirada turgan prog ram mani o ’zid a tashkil etadi. Operatorning 
s o ’rog’i bitta varaq dan ikkinchi varaqqa fayllarni uzatuvchi sinfga qaraydi va 
quyidagi form atg a ega:
< qurilm a>:/:
: /< qavta ulagichlarning ro ’yxati>.
Bu yerd a chapdan o ’nga ushbular k o ’rsatilgan: chiqishdagi qurilmaning logik
132

---

ismi - oti (qabullovchini), chiqish faylini oti, chiqayogan kattaliklar (parametrlar) 
kirish qurilm asining logik ismi (m anba) kirish faylining oti va chiqish kattaliklari.
Masalan, amaliy programmani as sem ble rla gandan va unda xatolikni topgandan 
keyin, op era tor har qanday ushbu kirish kattaliklarini berib, konsolga kerakli b o ’lgan 
m a ’lumotni ch iq ar ishga topshiriq berishi mum kin .
S - listingni pechatlash;
S - foydaianuvchi aniqlagan ja dvalla rnin g nomini pechatlash;
R - foydalanilgan registrlar va ularga biriktirilgan otlar;
M - makrobuyru qni chiqarish;
R - o ’zgarm as (konstanta) simvolik otlarni chiqarish;
E - xato kodlarni pechatlash.
Monitorni program mali so’rash o ’zicha fayllar bilan amallarni, qiymatlarni 
uzatish (kiritish, chiqarish) va xizmatchi vazifalarni bajarish tushuniladi y a ’ni:
Bunday s o ’roqlarga misollar:
D EL E TE - faylni uzoqlashtirish;
R E A D - f a y l n i sanash amalini initsiallash;
WRIT E - faylni sanash amalini initsiallash;
TTY - konso lnin g buferidan bitta belgini protsessorning m a 'lu m registriga
uzatish;
T T Y O V T - bitta belgini qarama-qarshi tom ondan uzatish:
EXIT - boshqarishni monitorga uzatish;
W A IT - kirish/chiqish amalini ko’rsatilgan kanalda tugashini kutish.
M onito rn ing tarkibida quyidagi kom ponentla r bor: rezident monitori; klaviatura 
monitori; fayllarni boshqarish sistemasi; buy ru qlar qatorining interpritatori va 
periferiya qurilmalarini (drayverlarni) boshqaradigan qism programmalarining 
t o ’plami.
Rezident monitori har doim asosiy xotirada saqlanadi va konsol (terminal) bilan 
interfeys tashkil etadi, ichki vaqtincha t o ’xtatishni qayta ishlaydi (hosil qiladi) va 
tashqi sistemali xotirani (sistemali diskni) boshqaradi.
Klaviatura monitori operator bilan birgalikda ishlash vazifasini bajaradi, buning 
eng asosiysi yuqorida qaralgan (aytib o ’tilgan) klavishalarning buyruqlarini 
interpritasiyalashdir. Faylni boshqarish sistemali monitornin g muhim qismini tashkil 
etadi. Fayl m a ’lum (belgilangan) vazifasiga ega b o ’lgan va qator o b ’ektlarni bashorat 
qiluvchi bir jinsli ma'lum otla rn ing fizik k o ’rinishidir.