Milliyetçilik sosyolojisi

28 

---

götürülebilmesi ve böylece milletin fertlerinin birbirlerinden 
ancak dışardan gelen ailevi bağlarla farklılaşmış kız ve erkek 
kardeşler veya en azından kuzenler olmalarıdır. 
Varsayımsal ailevi bağlara getirilen bu vurgu etnik millet 
kavramında mevcut bulunan güçlü popüler veya demokratik 
unsurun da açıklanmasına yardım eder. Elbette "halk" figürü 
Batılı modelde de vardır. Ama orada halk, ortak yasa ve ku­
rumlara tâbi siyasî bir topluluk olarak görülür. Etnik modelde 
ise halk, hattâ fiilen eylemli bir siyasî seferberliğin olmadığı 
yerlerde bile, milliyetçi emellerin nesnesini verir ve çağrının 
nihai retorik merciini oluşturur. Önderler ancak "halkın 
iradesi"ne başvurmak suretiyle eylemlerini haklılaştırabilir 
ve ayrı sınıf ve grupları biraraya getirebilirler. Entelijensiya 
kitleleri siyasî arenaya toplamak gibi en ufak bir niyet bes­
lemediğinde bile, etnik tasavvuru daha aşikâr biçimde "sınıflar 
arası" ve "popülist" kılan budur. Bu nedenle halkın seferber 
edilmesi, etnik millet kavramında fiilen değilse bile ahlâkî 
ve retorik bakımdan önemli bir rol oynar. 
Aynı şekilde Batılı sivil modeldeki hukukun yerini etnik 
modelde yerli kültür, genellikle de dil ve adet almıştır. Lü-
gatçilerin, dilbilimcilerin ve halkbilimcilerin Doğu Avrupa 
ile Asya millîyetçiliklerinin ilk evrelerinde merkezî bir rol 
oynamalarının nedeni budur. Bu insanların "halk"ın (folk) 
geçmiş ve şimdiki kültürüyle ilgili yapmış oldukları linguistik 
ve etnografik araştırmalar, dildeki canlanmaların hüsranla 
sonuçlandığı yerlerde bile, "millet olma-k" planına malzeme 
oluşturdular. Topluluğun mit, tarih ve dilsel geleneklerine 
dair yaygın bir uyanıklık yaratmak suretiyle, İrlanda ve 
Norveç'de okluğu gibi eski dillerin tavsadığı zamanlarda bile, 
mensuplarının çoğunluğunun kafasında etnik bir millet fikri 
17 Nairn (1977, 2 ve 9. bölümler) bu "sınıflar-arasılık", popülist rolü öne çıkartır. 
Aynı zamanda Gellner ve Ionescu ile de (1970) karşılaştırın. 
29 

---

yaratmayı ve bu fikri billurlaştırmayı başardılar.
1 8 
18 Bu dilsel uyanışlar hakkında Fishman'a (1968); aralarında İrlanda ve Norveç'in 
de bulunduğu bazı Kuzey ülkelerindeki uyanışlar konusunda Mitchison'a (1980) 
bakın. 
19 Devrim sırasındaki Fransız dilsel milliyetçiliği konusunda Lartichaux'a (1977); 
Fransız rakip soy mitleri hakkında Poliakov'a (1974, bölüm 2) bakın. 
30 
Secerecilik (jenealoji) ve varsayımsal soy bağları, halkın 
seferber edilmesi, yerli dil, âdet ve gelenekler -bütün bunlar, 
Doğu Avrupa ve Asya'daki sayısız topluluğun izlediği son 
derece farklı bir "millî oluşum" rotasını yansıtan ve dinamik 
bir siyasî meydan okuma olan alternatif bir etnik millet 
kavramının unsurlarıdır. İlerde göreceğimiz gibi bugün de 
dünyanın pek çok yöresinde tekrarlanan bir meydan okumadır 
bu ve her milliyetçiliğin canevindeki derin ikiliği yansıtır.. 
Aslında her milliyetçilik değişen derecelerde ve farklı bi­
çimlerde sivil ve etnik unsurlar barındırır içinde. Kimi zaman 
sivil ve teritoryal unsurlar hakimdir, kimi zaman da etnik ve 
yerli unsurların öne çıktığı görülür. Örneğin Jakoben dö­
nemdeki Fransız milliyetçiliği temelde sivil ve teritoryaldı; 
siyasî-yasal bir topluluk içindeki Fransız yurttaşlarının kar­
deşliğini ve cumhuriyetçi vatanseverlerin (patrie) birliğini 
vaazetmişti. Ama aynı sıralarda Barere ile Abbe Gregoire'nin 
vaazettiği hegemonik bir Fransız kültürünün saflığından 
duyulan gurur ile uygarlaştırma misyonunu yansıtan dilsel 
bir milliyetçilik de ortaya çıkmıştı. 19. yüzyıl başlarında 
Fransız kültürel milliyetçiliği, ister Frankçı ister Galci olsun 
millete dair daha etnik nitelikli düşünceler yansıtmaya baş­
lamıştı; daha sonra bunlar, Fransa hakkında (Jakoben do-
neminkinden) son derece farklı ideallere cevaz verir hale 
geldiler. Dinci-monarşist sağ, özellikle Dreyfus Davası sıra­
sında, cumhuriyetçi teritoryal ve sivil modelin aksine, jene-
alojik ve yerli "organik" millet kavramlarıyla yatağa girdi.
1 9 

---

Buna rağmen zıt millet modelleri arasında son derece ciddi 
çatışmalar olduğunda bile belli temel varsayımlar savaşan 
la rafları ortak bir millî söylem yoluyla bir araya getirmiştir. 
Örneğin Fransa'da yukarda zikredilen cumhuriyetçi ve 
monarşisi]erin her ikisi de Fransa'nın "doğal" ve (Alsace'ın 
da dahil olduğu) tarihî toprakları fikrini kabul etmişlerdir. 
Aynı şekilde kitlesel bir kamu eğitim sistemiyle millî ülkülerin 
ve millî tarihîn, belli bir kısmı dışında (yani Katolik boyutu) 
öğretilmesi gereğine dair gerçek bir ihtilaf sözkonusu değildi. 
Yine Fransız diline duyulan bağlılık da genel bir nitelik ar-
zetmekteydi. Aynı şekilde, kimse Fransa'nın ve Fransızların 
tekliğini sözkonusu etmedi; farklılıklar yalnızca bu benzer­
sizliğin tarihsel içeriği, dolayısıyla bu deneyimden çıkartılacak 
dersler konusunda patlak verdi. 
Bu durum, rakip millet modellerinin ardında milleti, başka 
herhangi bir kollektif kültürel kimlikle karşı karşıya getiren 
niteliğin ne olduğuna dair belli bazı ortak inançlar bulun­
duğunu akla getirmektedir. Bu inançlar, milletlerin teritoryal 
olarak sınırlanmış nüfus birimleri oldukları ve kendi yurt­
larının sahipleri olmaları gerektiği; mensuplarının ortak bir 
kitle kültürünü, ortak tarihî mitleri ve anıları paylaştıkları; 
mensuplarının belli bir ortak yasal sistem altında karşılıklı 
hak ve görevleri bulunduğu ve; milletlerin fertlerinin bütün 
ülkede hareket imkânı ile bağlantılı ortak bir işbölümü ve 
üretim sistemine sahip oldukları fikrini içerir. Bunlar, bütün 
milliyetçilerin hattâ milletlerin varlığının yolaçtığı müteakip 
küresel bölünme ve çatışmalardan sürekli olarak sızlanan 
eleştirmenlerinin bile büyük ölçüde kabul ettikleri varsayım 
ve gereklerdir. 
Bu ortak varsayımların mevcudiyeti millî kimliğin temel 
özelliklerine dair aşağıdaki listeyi yapmayı mümkün kıb 
maktadır; 
1. Tarihî bir toprak/ülke, ya da yurt