Ministrligi

Tema:Nerf sistemasinin’ ahemieti ham gigienasi. 
Nerv sisteması — adam hám haywanlar organizminde barlıq aǵzalar 
iskerligin bir-birine baylanıstırǵan halda turmıslıq zárúrli funksiyalardı atqaratuǵın 
hám de organizmdi sırtqı ortalıq menen baylanıstıratuǵın sistema. Haywanlar 
organizminiń evolyusiya processinde hám organizmler menen sırtqı ortalıq 
ortasındaǵı quramalı munasábetlerdiń qáliplesiwinde Nerv sisteması sheshiwshi 
áhmiyetke iye. 
Organizmlerdiń tariyxıy rawajlanıw processinde Nerv sistemasınıń dúzilisi 
quramalılasıp, nerv kletkalarınıń kólemi hám túrleri osha barǵan, neyronlar 
strukturası hám ayırım nerv kletkaları ortasındaǵı óz-ara munasábetler, usınıń 
menen birge Nerv sistemasınıń funksiyası da qáliplesken. Nerv sistemasına tán 
ekinshi to’qi-má — neyrogliya payda bolǵan (ol tayansh hám trofik funksiyalardı 
atqaradı ). 
Nerv sisteması qozǵalıw tolqını — impuls larni nerv talshıqları arqalı tez 
ótkeriliwin támiyinleydi. Nerv impulslari bir zamatda júz beredi hám túrli 
aǵzalardan miyaga yamasa miyadan aǵzalarǵa baradı. Nerv sisteması háreket 
funksiyasın, awqat as sińiriw qılıw, dem alıw hám basqa sistemalar iskerligin, kán 
aylanıwın hám basqa processlerdi basqaradi. 
Nerv sisteması refleks jolı menen isleydi. Organizmde tashki hám ishki 
ortalıq tásirotlarini sezetuǵın receptorlar bar. Normal sharayatta organizmge sırtqı 
ortalıq hár túrli hám turaqlı tásir kursatishi sebepli receptorlarda impuls lar payda 
boladı, bular afferent nerv talshıqları arqalı oraylıq Nerv sistemasına ótedi; 
ózgertirilgen impulslar bolsa oraylıq Nerv sistemasınan efferent nerv talshıqları 
orkali jumısshı aǵzalar (muskullar, bóz hám t.b. ) ga kelip, olardı jumısqa saladı 
yamasa islew tezligin ózgerti-radi. Nerv sistemasınıń iskerligi qozǵalıw hám 
tormozlanıw processlerine tiykarlanǵan.Joqarı nerv iskerligi: 
Pútkil organizm sıyaqlı Nerv sistemasında da elementlar almasınıp turadı. 
Bul bioximiyalıq process nátiyjesinde energiya payda boladı. Nerv talshıqları 
islegende energiyanı júdá kem sarp etiw etedi, nervlerdiń ámelde sharshamay, 
turaqlı islewine sebep sol. Nerv kletkalarınıń denelerinde energiya salıstırǵanda 

---

kuproq sarplanadı hám elementlar tezirek almasinadi. Sol sebepli azıq elementlar 
hám kislorod kemshiligi miydiń kúlreń statyasına kúshli tásir kórse-tadi.
Nerv sistemasınıń iskerliginde bir neyronnan ekinshi neyronǵa yamasa 
basqa kletkaǵa impuls utishida fiziologikalıq aktiv elementlar — mediatorlar 
zárúrli rol oynaydı. 
Nerv sistemasınıń islewinde biotoklar (bioelektr potensialları ) zárúrli 
áhmiyetke iye boladı. Olar qozǵalıw procesiniń xarakterli belgisi bolıp, nerv 
impulslarining utishida úlken áhmiyetke iye. Nerv sisteması biotoklarini bayqaǵısh 
ásbaplar járdeminde dizimnen ótkeriw Nerv sisteması fiziologiyasini úyreniwde 
tiykarǵı usıllardan biri bolıp tabıladı, geyde adam daǵı Nerv sisteması keselliklerin 
anıqlawda da bul usıl qollanıladı. 
Háreket orayları arqa hám bas miyada tez qoqo'aliwi ózgeshelikine iye, 
usınıń sebepinen bul jas daǵı balalar kóp háreketsheñ hám sezimge tola baladı. 
Shártsiz refleklar. uz tug'ma bolıp, adam organizmindegi zárúrli turmıslıq 
processlerdi támiyinlewge qaratılǵan. Shártsiz refleklar turaqlı, yaǵnıy olar 
adamdıń turmısı dawamında joǵalıp ketpeydi. Bul reflekzlar naslden - naslge ótedi.
Shártli reflekslar adamdıń turmısı dawamında payda boladı. Arnawlı bir 
shártli refleks uzaq waqıt tákirarlanmasa sóniwi múmkin. Shártli reflekslar shártsiz 
reflekslar tiykarında payda boladı 
Nerv sisteması gigiyenasi. 
Adam tuwılganidan baslap pútkil omiri dawamında intellektual hám 
fizikalıq iskerliginiń rawajlanıwlasıwı, yaǵnıy tárbiyalanıwı, bilim alıwı, óner 
úyreniwi mıy qabıqlog'idagi nerv oraylarınıń funksional jaǵdayına baylanıslı. Hár 
bir adam tábiyaattıń eń zárúrli ar bir adam káramatı bolǵan miyani abaylawı jáne 
onı jetilistiriw ushın zárúr bolǵan gigiyena ilajlarına ámel etiwi zárúr. 

---