Mir Möhsün NƏvvab

QALA ƏHVALATI 
 
Şəvval ayının 9-cu günündə ermənilər yenə Yel dəyirmanı adlanan qayanın 
üstündən aşağı enib, aşağıda qayaların arxasında gizlənirlər. Bu zaman üç nəfər 
müsəlman qabaqlarında da odun yüklənmiş ulaqları danışa-danışa oradan keçərkən 
həmin qayaların arxasında gizlənən ermənilər daşların arxasından çıxıb onları 
gülləyə tutdular. Məmiş adlı qalalıya güllə dəyən kimi həlak oldu. O birisi isə 
qolundan yaralandı. Üçüncü odunçu isə salamat, erməniləri söyə-söyə qaçıb 
Qalaya xəbər gətirdi. Xalq gedib həmin yaralını gətirib xəstəxanaya qoydular. 
Həlak olanı isə dəfn etdilər. Bundan sonra baş vermiş əhvalat haqqında divana 
xəbər verdilər. Həmin günü müsəlmanlar da enib yolda dörd nəfər erməni 
öldürdülər. Onlardan biri daşaltılı, üçü isə Şuşakənddən idi. 
Bu vaxt xəbər gətirdilər ki, aşağı Bağlarda səkkiz yüz müsəlman atlısı cəm 
olmuşdur. Lakin onların məqsədləri heç kəsə məlum deyildi. Heç kəs bilmirdi ki, 
onlar Qalaya gələcəklər, yoxsa erməni kəndlərinə hücum edəcəklər. 
Qaladakı erməni tayfası bu xəbəri eşidən kimi təşvişə düşdülər və vəhşətlə 
divan böyüklərini görüb xahiş etdilər ki, gərək biz müsəlmanlarla yenidən sülh 
bağlayaq. Bundan sonra divan böyükləri bir dəstə rus əsgəri götürüb musiqi çala-
çala erməni nümayəndələri və keşişləri ilə müsəlman bazarına gəldilər. Cənab qazi 
və cənab Əbdürrəhman ağa da xeyli müsəlmanlarla onların yanına gəldilər. 
Həsənəli bəy orada iki xalq arasında əmin-amanlığın qorunub-saxlanması naminə 
bir nitq söylədi. Erməni keşişi də çıxış etdikdən sonra hər iki xalqın nümayəndələri 
divan böyükləri ilə birlikdə erməni bazarına gəldilər. Erməni bazarındakı 
toplantıda isə keşiş və Haşım bəy nitq söylədilər. Haşım bəy ermənilərə xitab 
edərək dedi: 
— Ey cəmaat, bu nə fitnə-fəsaddır salmısınız iki millət arasında? Bu qədər 
məxluqatın dincliyini kəsmişsiniz. Əgər bu işlərlə məqsədiniz sosialistlikdirsə, 
onların qaydaları belə deyil. Bir məqsəd və səbəb olmaya-olmaya nə üçün bu qədər 
nahaq qanlara bais olub, uşaqları yetim, övrətləri dul, gözü yaşlı qoyursunuz. 
Onların ahu-naləsinin göyə yüksəlməsinə razı olursunuz? Əgər könlünüz dava 
istəyirsə və özünüzü igid hesab edirsinizsə, onda gərək övrətlər kimi daşların 
dalında və evlərdə gizlənib qəflətən yolla gəlib-gedəni namərdcəsinə vurmayasınız 
və sinənizə döyüb özünüzü qəhrəman kimi aparmayasınız. Davanın qaydası belədir 
ki, siz də, müsəlmanlar da çıxalar bir düz yerə, üzbəüz tüfənglə, yaxud qılıncla, 

---

49 
yaxud xəncərlə mərdi-mərdanə bir-birinizlə vuruşasınız. Ya siz müsəlmanlara qalib 
gələrsiz, ya da müsəlmanlar sizin nəslinizi bu şəhərdən yox edər. Bununla da bütün 
məxluqatın canı dincələr. Məgər xudavəndi-aləmdən qorxmursunuz, adlarını 
qımdat qoymuş bir neçə erməni quldurlarının həftədə bir çaxırın kefi başlarına 
vurarkən iki millət arasına fitnə-fəsad salıb, nahaq qanlara bais olurlar. Sizlər də 
onların sözlərinə baxıb, özünüzü təhlükəyə salırsınız. Bunun nəticəsində də nə 
qədər adamlarınız və mallarınız tələf olur, mülkləriniz yandırılıb xarabalığa 
çevrilir. Özünüz görürsünüz ki, dava vaxtı 10 nəfər müsəlmandan öləndə min nəfər 
sizdən tələf olur. Quldurların sözünə qulaq asmayın. Allah-təalanın yoluna qayıdın. 
Haşım bəydən sonra cənab Əbdürrəhman ağa və cənab qazi xütbələrdə 
fatihə oxudular. 
Bu barışıq günü yuxarıda haqqında danışdığımız əhvalat zamanı öldürülmüş 
müsəlmanların qatilini gətirib divana təhvil verdilər. Onlar iki nəfər idilər. 
Onlardan biri Qaybalı kəndlisi erməni dəmirçi Mirzə idi. Divan hər ikisini 
həbsxanaya göndərdi.