Mir Möhsün NƏvvab

KAZAKLARLA ERMƏNİLƏRİN ƏLBİR OLMAĞI VƏ 
MÜSƏLMANLARA XƏYANƏTİ 
 
Yollar bağlı olduğundan altmış ədəd yüklü araba yığışıb Ağdamda qalmışdı. 
Bu vəziyyətdən təngə gələn kirəkeşlər və əşya sahibləri divana şikayət etdilər. 
Divan məmurları həmin adamları Şuşaya qədər müşayiət etmək və sağ-salamat 
oraya çatdırmaq üçün bir dəstə kazak ayırdılar. Camaat pul toplayaraq iki yüz 
manat kazakların böyüyünə verdilər ki, bunun yüzü sənindir, yüzünü isə kazaklara 
payla ki, bu arabaları əmin-amanlıqla şəhərə çatdırsınlar. Ağdamın pristavı da bu 
arabaların və əşyaların sağ-salamat şəhərə çatdırılacağına söz verdi. Xülasə, 
kazaklar qabaqda, 40-50 araba isə bir-birinin ardınca düzülüb şəhərə yola düşdülər. 
Hər iki tərəfi hündür olan dərəyə bənzər bir yerə çatarkən gördülər ki, hündür 
yerdə ermənilər səngər qurub dayanıblar. Kazakların böyüyü kazaklardan birini 
çağırıb ona nəsə deyib ermənilərin yanına göndərdi. Arabaçılar və əşya sahibləri 
şübhələnib, hərə bir gümana düşdü. Bir azdan kazak qayıtdı. Ermənilər isə hər 
tərəfdən qarışqa kimi qaynaşmağa başladılar. Onlar göyə və arabalara güllə ata-ata 
arabalara yaxınlaşırdılar. Vəziyyəti belə görən Qala əhlindən olan iki nəfər Məşədi 

---

57 
Dadaş və Ağa İsmayıl arabada olan tüfənglərini çıxarıb arabadan düşdülər və bir 
daşın dalına girərək ermənilərə atəş açmağa başladılar. Bu atəşi görən ermənilər 
irəli getməyə cürət etmədilər və geri çəkildilər. Arada bir az fürsət yaranan kimi 
arabaçıların bir parası geri, Ağdama tərəf qaçdılar. Kazakların arasında olan 
arabaçılar isə qaçmağa fürsət tapa bilmədilər. Amma bir para müsəlmanlar çeviklik 
edərək arabalara qoşulmuş atları açıb onlara minib qaçdılar. İçi dolu on dörd araba 
isə kazaklarla ermənilərin arasında qaldı. Ermənilər tökülüb həmin arabalarda olan 
şeyləri qarət etməyə başladılar. Onlar arabalarda olan qəndi və başqa əşyaları 
kazaklarla bölüşdürdülər. 
Qaçan adamlar araba və əşyalarla gəlib Ağdama çıxdılar. Müsəlmanlar 
əhvalatdan xəbərdar olan kimi xalq dəstə-dəstə yığışıb danışırdılar ki, oranın 
pristavı bazara gəldi. Həmin saat ermənilər tərəfindən yolda qarət edilmiş 14 
arabanın və əşyaların sahibi qalalı Məşədi Səlim adlı birisi pristavın yaxasından 
tutub dedi ki, qarət edilmiş 14 arabanın və əşyaların qiyməti qırx min manat eləyir. 
Mənim pullarımı verməlisən. Pristav gördü ki, ölüm məqamıdır. Dedi məni 
öldürmə, bir kağız verərəm ki, mən sizə 40 min manat borcluyam. Cənab Cəfər bəy 
Vəzirzadə qol kağızı almağa razı olmadı. Çünki sonra divana deyər ki, məni 
öldürürdülər, canımın qorxusundan verdim. 
Pristav sözlə birtəhər onların əlindən çıxa bildi. İki gündən sonra orada 
qalan arabaları geri gətirdilər. O günün sabahısı Xankəndinin yaxınlığında 
ermənilər tökülüşüb qalalı Məşədi Bəşir adlı bir oğlanın 200 qaramalını apardılar. 
Həmin günlərdə Qaladan olan Cəmşid adlı bir nəfər Xocalının ətrafında yol 
kənarında bir dükan açmışdı. Bağlardan satmaq üçün Qalaya gətirilən bəzi əşyaları 
o, ucuz qiymətə alaraq burada açdığı dükanda başqa yerlərdən gələn ermənilərə 
satırdı. Cəmşid kişinin övrət-uşağı da özü ilə birlikdə bu dükanda qalırdı. 
Müsəlmanlar onu məzəmmət edərək nəsihət verirdilər ki, sən müsəlmansan, 
tutduğun iş şəriətdən uzaqdır, bu dava vaxtı gördüyün işdən əl çək, əks halda 
peşman olarsan. Cəmşid kişi heç kəsi eşitmədi və öz nəfsinə qarşı çıxa bilmədi. 
Çox keçmədi ermənilər bir gün tökülüb Cəmşid kişini və övrət-uşağını öldürdülər, 
gözəl bir qızını əsir götürdülər, dükanında olan malları isə qarət edərək dağıtdılar.