ModüL 1 tanişMA, beklentilerin alinmasi ve grup çalişma iLKEleri Modülün Hedef Kitlesi

Etkinlik Süreci

Etkinlik 1 (İleriye Doğru Bir Adım At!)¹¹ Uygulaması:

• 
  Etkinlik öncesinde hazırlıklarınızın eksiksiz olduğuna emin olunuz. Tüm rol kartlarını, altı yapışkanlı etiketler şeklinde kesiniz ve rol kartlarını karıştırınız. Katılımcı sayısı ile rol kartlarını eşitleyiniz. Her rolden en az iki kişi olması gerektiğini unutmayınız.
  
• 
  Salonun uygun bir yerine bir çizgi çiziniz.
  
• 
  Bu çizgi üzerine katılımcıların yan yana dizilmelerini sağlayınız.
  
• 
  Her bir katılımcıya rollerini veriniz ve siz söyleyene kadar rollerini açmamalarını ve diğer kişilerle paylaşmamalarını isteyiniz.
  
• 
  Herkesin kendi rol kartlarını okumasını isteyiniz
  
• 
  Katılımcılara kendi rollerine alışmaları için aşağıdaki gibi destekleyici sorular sorunuz. Kendilerini o roldeki kişi olarak düşünmelerini sağlayınız.
  

• 
  Çocukluğunuz nasıldı?
  
• 
  Hangi oyunları oynadınız?
  
• 
  Anne babanız hangi işlerde çalışıyorlardı?
  
• 
  Nerede yaşıyorsunuz?
  
• 
  Geliriniz ne kadar?
  
• 
  Sizi ne heyecanlandırır ve ne korkutur?
  

• 
  Ekteki “İfade ve Olaylar” listesini okuyunuz. Katılımcılardan okunan ifadelere “evet” diyebildiklerinde bir adım öne çıkmalarını isteyiniz. Eğer “evet” diyemiyorlarsa veya kararsız kalmışlarsa hareket etmemelerini söyleyiniz.
  
• 
  İfadeleri okumayı bitirdikten sonra farklı katılımcılara, kendisi ve diğerlerinin durumları ile ilgili aşağıdaki soruları sorunuz:
  

• 
  Kendi durumun hakkında neler hissettin?
  
• 
  İleriye doğru adım atarken veya dururken neler hissettin?
  
• 
  Başkalarının durumu hakkında neler hissettin?
  
• 
  Kendin ilerlerken başkalarının ilerleyememesi sana neler düşündürdü?
  
• 
  Kendin yerinde kalırken başkalarının ilerlemesi sana neler düşündürdü?
  

• 
  Katılımcılar birbirlerinin rollerini tahmin edebiliyor mu? Bu aşamada rollerini açıklamalarını isteyiniz.
  

• 
  Aynı rollere sahip kişilerin ilerleyişleri aynı mı oldu farklı mı? Neden?
  
• 
  Herkesin aynı anda ilerlemesi olanaklı mı? Neden?
  
• 
  Farklı bir rolü canlandırmak ne ölçüde kolay veya zordu?
  
• 
  Rolünü oynadıkları kişiyi zihinlerinde nasıl canlandırdılar?
  
• 
  Bu etkinlik, toplumsal gerçekleri yansıtıyor mu? Nasıl veya ne şekilde?
  
• 
  Adım atmak için okunmuş olan ifadeler hangi haklarla ilgilidir?
  
• 
  İleriye doğru adım atmaya engel olan “ayrımcılık, ön yargı, eşitsizlik, ötekileştirme vb.” insan hakları problemlerinin çözümüne ilişkin hangi önerilerde bulunursunuz?
  

Etkinlik 2 (Baba Ben Evleniyorum!)¹² Uygulaması:

• 
  Etkinlik öncesinde hazırlıklarınızın eksiksiz olduğuna emin olunuz. Katılımcılardan dört grup oluşturunuz.
  
• 
  Her gruba Ek 1’deki karikatürleri dağıtınız. Ayrıca bir yansıtıcı aracılığı ile karikatürleri ekrana yansıtınız.
  
• 
  Yansıtıcı ile göstermiş olduğunuz görsellerdeki durumu aşağıdaki gibi tanıtınız:
  

“Anja, erkek arkadaşını ailesiyle tanıştırmak istiyor. Karikatürün ilk bölümünde ailesi kendi evlerindedir ve evlerinin duvarında “hepimiz eşitiz” yazan bir takvim mevcuttur. Aile, kendilerine yeni erkek arkadaşını tanıştırmak isteyen kızları ile telefonda görüşüyor. Aile, kızlarının erkek arkadaşıyla tanışacak olmaktan dolayı çok mutlu görünüyor. Ertesi gün Anja ve erkek arkadaşı tanışma ziyareti için eve geliyorlar. Zili çalıyorlar. Kapı açıldığında ailenin yüzünde, Anja’nın erkek arkadaşından kaynaklanan, bir şok ifadesi görülüyor. Çünkü Anja’nın erkek arkadaşı etnik olarak onlardan farklı biridir ve aile çok şaşırmıştır.

• 
  Gruplardan karikatürlerde olan durumu düşünmelerini ve bu durumu dikkate alan 5 dakikalık bir rol oynama etkinliği hazırlamalarını isteyiniz. Bunun için 15 dk. süre veriniz. Bu rol oynama etkinliğinde karikatürün devamında gerçekleşmesi muhtemel duruma ve sorunun çözümüne ilişkin bir senaryo oluşturmalarını isteyiniz. Sorunu olumlu sonuçlanacak şekilde çözmeye gayret etmeleri gerektiğini hatırlatınız.
  
• 
  Her grubun, senaryolarını beşer dakika içinde canlandırmalarını sağlayınız.
  
• 
  Grupların senaryolarını canlandırmalarının ardından genel oturumda aşağıdaki soruların tartışılmasını sağlayınız:
  

• 
  Böyle bir yaşantının arkasındaki değerler nelerdir?
  
• 
  Bu bir ayrımcılık mıdır? Eğer öyleyse ne tür bir ayrımcılıktır?
  
• 
  Burada bir ırk düşüncesi var mı? Varsa bu; kültürel, siyasal, ekonomik veya toplumsal yapı ile mi ilgili? Yoksa biyolojik ve genetik kavram/fikir mi?
  
• 
  Sizce kapı açıldığında her bir kişi ne hissetti? Karikatürdeki her bir kişinin duygu ve düşüncelerini değerlendiriniz.
  
• 
  Böylesi bir durumda aileye yardımcı olmak için ne tür kısa vadeli öneriler getirilebilir?
  
• 
  Böylesi bir durumda aileye yardımcı olmak için ne tür uzun vadeli öneriler getirilebilir?
  
• 
  Bu etkinlik, insanların duygu ve eylemleri hakkında bize ne öğretebilir?
  
• 
  Etkinlik kapsamında insan hakları ile ilgili hangi kavramlar ele alındı?
  
• 
  Bu tür çatışmaların nasıl çözülebileceği konusunda rol oynama etkinliği bize neler öğretti?
  

Ön Yargı ve Ayrımcılık

Ayrımcılık; ayırmak ve ayrım kelimelerinden gelir. Bir şeyi ayırmak için yapılması gereken şey, iki şeyin birbirinden farklılıklarını belirlemek suretiyle onları sınıflamaktır. Ayrımın amacı, nitelik ve nicelik bakımdan birinin diğerinden daha üstün veya iyi olduğu varsayımına dayanır. Bu varsayım kimi zaman inanca dönüşerek toplulukları veya bireyleri toplumsal yaşamda ayrımcılık yapmaya götürebilir. En nihayetinde bu ayrımcılık nedeniyle toplumda bazı kişiler siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel haklarını kullanmada engellemeler ile karşılaşırlar.

Ayrımcılık çoğu zaman cehaletten, ön yargılardan ve kalıplaşmış yargılardan kaynaklanır. Çoğu insan, yabancı görünen veya bilinmeyen şeylerden korktuğu için görünüşü, kültürü veya davranışları kendisine yabancı gelen kişilere kuşkuyla bakar hatta onlara karşı şiddet kullanmaya yönelebilir. Herhangi bir kişiyi ast durumuna düşüren veya marjinal konuma iten tutum, eylem ve kurumsal pratikler ayrımcılık sayılabilirler. (Flowers, 2010:215)
Ayrımcılık ve Eşitlik Fikri

Ayrımcılık kavramı, esas ve yaygın olarak, insanlar arasındaki eşitlik fikri ve ilkesinden kaynaklanır. Gerek hukuksal gerek insani olarak üzerinde bir söz birliği bulunduğu varsayılan eşitlik ilkesi, “her insanın doğuştan eşit olduğu”dur. İnsanlar, dünyanın neresinde, hangi ten rengiyle, hangi cinsiyet veya cinsel yönelimle, hangi etnik kökene, dine, mezhebe ait olarak doğarlarsa doğsunlar, insan olmak bakımından eşittirler. Eşitlik ilkesi, dışlanma ve ayrımcılık sorununu teorik olarak çözebilirmiş gibi görünmesine rağmen, insanlık tarihine genel olarak bakıldığında bu varsayımın gerçekleşmediği açıktır. (Göregenli, 2012:18)

Ayrımcılıkta Kalıp Yargılar

Toplumsal yaşamda mutlak anlamda eşitliği sağlamak çok olanaklı değildir. Bu eşitsizlikler, kalıp yargılar üretilmesine neden olur. Maalesef bu kalıp yargıların kimileri kısmen de olsa doğruluk değerine sahiptir. Ancak kısmen doğruluk değerine sahip olan bu yargı, devamında bütünü içerecek şekilde genellenmektedir. Yani bir tür yanlış genelleme yapılmaktadır. Kalıp yargıların bazılarının kısmen de olsa doğruluk değerine sahip olması, kalıp yargılarla dolayısıyla ayrımcılıkla mücadeleyi zorlaştıran bir unsurdur. (Çayır, 2012)

Ayrımcılık Çeşitleri

Literatürde var olan ayrımcılık türleri olarak; ırk, renk, dil, din, siyasal, etnik köken, engellilik durumları, toplumsal sınıf, meslek vb. sayılmaktadır. Bu tür ayrımcılıklar her ne kadar hem uluslararası hem de ulusal hukuk metinleri ve bunların uygulanması suretiyle engellenmeye çalışılsa da bazen açıktan -önemli oranda ise örtük olarak (veya bilinçsizce)- devam etmektedir. Ayrımcılık olarak adlandırılan eylemler, belirli bir grubun veya kişinin reddedilmesi veya dışlanması, bu kişilerin hak ve özgürlüklerinin kısıtlanması biçiminde gerçekleşebilir. Toplumsal yaşamda kimi ayrımcılık türlerine diğerlerinden daha sık rastlanır. Örneğin, bir iş için personel alımında, özel veya kamu kurumlarında terfi almada, evlerin kiraya verilmesinde ayrımcılığa sıklıkla rastlanır.

Ayrımcılık aynı zamanda çocuklar arasında da çok yaygın olan bir olgudur. Bazen öğrenciler, bazı çocukları -belirli bir farklılığa bağlı olarak- oyunlarına kabul etmezler, onlara fiziksel müdahalede (vurma, çarpma, dokunma…) bulunurlar, onları söz ile taciz (kız, enayi, şişko, deli…) ederler. Sonuç olarak çocuklar arasındaki bu tür ayrımcı ifade ve müdahaleler kişilerin temel insan hak ve özgürlüklerini kısıtlar veya engeller. (Flowers, 2010) Ayrımcılık yapan kişiler için, ayrımcılık yapmalarına neden olan özellik, bir sorun olarak görülmektedir. Sorun olarak algılanan bu özelliklerden ötürü bazı insanlar, bu özellikleri taşıyan insanlara “reddetme, kısıtlama, dışlama” şeklinde ayrımcılıkta bulunabilmektedirler. Ayrımcılık doğrudan veya dolaylı olmak üzere iki yolla gerçekleşebilir: Doğrudan ayrımcılık, bir kişi veya gruba doğrudan ayrımcılık yapmak niyetiyle gerçekleşir. Bu durum, kişiye, benzer bir durumda başkalarına gösterilen, gösterilmiş veya gösterilecek davranıştan daha uygunsuz muamele edilmesi ile ortaya çıkmaktadır. (Brander vd., 2002) Bir istihdam edilme faaliyetinde, engelli veya kadın olan bireylerin (işi nevinden veya sakıncalarından kaynaklanan bir gerekçe olmaksızın) işe alınmaması; etnik azınlık mensubu olduğu için müşteriye dükkânlarda hizmet verilmemesi gibi uygulamalar, birer doğrudan ayrımcılık örneğidir.¹³ Dolaylı ayrımcılık ise bir politika veya alınan bir önlemin yarattığı etkiyle ortaya çıkar. Dolaylı ayrımcılık, tarafsızlığı hayli açık bir hüküm, kriter veya uygulamanın belirli bir kişi veya grubu fiilî olarak diğerlerinden daha dezavantajlı duruma getirmesi ile oluşur. Dolaylı ayrımcılık uygulamalarında genellikle ayrımcılık farklı davranmaktan değil, aynı şekilde davranmaktan kaynaklanan bir hâldir. Mesela, bir okulda asansör varken, engelli öğrencilerin merdivenleri kullanarak üst kattaki sınıflara çıkmalarının istenmesi (yani engellilik yüzünden başarılamayacak bir davranış veya erişim şeklini) dolaylı ayrımcılık örneğini teşkil etmektedir.  Burada engelli birey, engelli olmayan bireylerin fiziksel kapasitelerinin elverdiği bir hareket biçimine zorlanarak dezavantajlı hâle getirilmektedir.¹⁴ Dolaylı veya doğrudan ayrımcılığın getirdiği sonuçlar, pozitif ayrımcılık kavramının doğmasına neden olmuştur. Olumlu ayrımcılık olarak da adlandırılabilecek olan bu uygulama kadınlar, engelliler gibi gruplara kasıtlı olarak öncelik verilmesini gerekli kılar. Bu şekildeki bir uygulama ile bu grupların karşılaşacağı ayrımcı uygulamalar aşılmaya çalışılmaktadır. (Brander vd., 2002)
Ayrımcılığa Karşı Eğitim

Eğitimciler, her çocukta hoşgörülü, ayrımcılık gözetmeyen bir tutum oluşturmaya; çeşitliliği yok saymaya veya dışlamaya değil bunu kabul etmenin yararlarına ve bunun bir zenginlik oluşuna vurgu yapan bir öğrenme ortamının oluşturulması gerektiği noktasında hemfikirdirler. Öncelikle çocukların ve tüm okul çalışanlarının bu konuda farkındalıklarının olması gerekir. Böylece hem kendilerine hem de kendileri dışındaki kişilere karşı yapılan ayrımcılıkları fark edebilirler. Bunu sağlamanın yolu, öğrencilere empatiyi özendiren rol oynama, canlandırma gibi etkinlikleri uygulatarak bunları bir araç olarak kullanmaktır. Bu etkinlikler yoluyla öğrencilerin farkındalıkları ve empati duyguları gelişecek; ayrımcılığa maruz kalan çocukların direnç ve kararlılığı da artırılabilecektir.

Kaynakça

Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: Ön yargı, kalıp yargı ve ayrımcılık. (Derleyen: K. Çayır ve M. Ayan Ceyhan) Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Çayır, K. (2012). Gruplar arası ilişkiler bağlamında ayrımcılık. (Derleyen: K. Çayır ve M. Ayan Ceyhan) Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Flowers, N. (2010). Pusulacık: Çocuklar için insan hakları eğitimi kılavuzu. (Çeviren: M. Çulhaoğlu) İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları 293.

Brander, P., Oliveira, B., Gomes, R., Ondrackova, J., Keen, E., Surian, A., Lemineur, M-L. and Suslova, O. (2002). Compass a manual on human right education with young people. In P., Keen E. and Lemineur M-L. (Eds). Germany: Council of Europe.

İşsiz ve bekâr bir annesin	Dindar bir ailenin kızısın
Orduda zorunlu askerlik hizmetini yapıyorsun	Down sendromlu engelli bir gençsin
İlkokulu bitirememiş bir Roman kızısın	HIV pozitif olan orta yaşlı bir adamsın
Atanamamış bir öğretmen adayısın	Suriyeli bir göçmensin
30 yaşında bir zihinsel engellisin	Amerikan büyükelçisinin çocuğusun
Başarılı bir şirket sahibisin	28 yaşında bir evsizsin
Madde bağımlısı olan genç bir sanatçının kız arkadaşısın	Ayakkabı fabrikasından emekli olmuş bir işçisin
Antalya dağlarında yaşayan bir Yörük ailenin 19 yaşındaki oğlusun	Ailece İzmir’e göç etmiş doğulu bir ailede Türkçe bilmeyen bir annesin
Sen bir işitme engellisin	Sen bir kadınsın
10 yaşında bir çocuksun	Yaşlı bir mahkûmsun

Not: Bu ifadeler, kişi sayısı esas alınarak çoğaltılmalıdır. Her rolden en az iki tane olmalıdır. Gerekli durumlarda konunun özüne aykırı olmamak kaydıyla rolleri değiştirebilirsiniz. Çıktı alırken mümkün olduğunca rol kartlarının ebatlarının birbirine yakın olmasına dikkat ediniz.

İfade ve Olaylar

1. 
   Okul öncesi eğitimi aldım.
   
2. 
   Ne istersem öğrenebilirim.
   
3. 
   İstediğim gibi giyinebilirim.
   
4. 
   Her gün istediğimi yaparım.
   
5. 
   Her gün dinlenebilirim.
   
6. 
   Arkadaşlarımla olabilirim.
   
7. 
   Yeterince yiyeceğim var.
   
8. 
   Başkalarıyla aynı işi yaparak aynı geliri elde ederim.
   
9. 
   İş bulmada başkaları kadar fırsata sahibim.
   
10. 
    Her yere seyahat edebilirim.
    
11. 
    İhtiyacım olan şeyleri öğrenebilirim.
    
12. 
    Ne zaman hasta olsam doktora gidebilirim.
    
13. 
    İstediğim sendikaya üye olabilirim.
    
14. 
    Sağlıklı bir çevrede yaşıyorum.
    
15. 
    Dilediğim gibi ibadet edebilirim.
    
16. 
    İstediğim yerde ikamet edebilirim.
    
17. 
    Düşüncelerimi olduğu gibi ifade edebilirim.
    
18. 
    İstediğim okula gidebilirim.
    
19. 
    İsteğim kişi ile istediğim şekilde iletişim kurabilirim.
    
20. 
    Gelenek ve göreneklerime uygun yaşayabilirim.
    
21. 
    Dinî sembollerimi özgürce taşıyabilirim.
    
22. 
    Evleneceğim kişiyi kendim seçebilirim.
    
23. 
    Hiçbir zaman ciddi bir maddi sıkıntıyla karşı karşıya kalmam.
    
24. 
    İçinde yaşadığım toplumda dil, din ve kültüre saygı gösterildiğini hissediyorum.
    
25. 
    Toplumsal ve politik olaylarla ilgili fikrimin alındığını düşünüyorum.
    
26. 
    İnsanlar çeşitli konularda bana danışırlar.
    
27. 
    Hiçbir zaman ayrımcılığa uğramadım.
    
28. 
    Yılda bir kez tatile çıkabiliyorum.
    
29. 
    Tacize uğramaktan korkmadan hareket edebiliyorum.
    
30. 
    Çocuklarımın geleceğinden endişe duymuyorum.
    
31. 
    Ayda en az bir kez yeni giysiler alabiliyorum.
    
32. 
    Herkes ile çok çabuk arkadaş olabiliyorum.
    

*^* İl Eğitim Planları, eğitim materyalinin sonunda verilmiştir. Bu işleyiş eğitim materyalindeki “Modül 13 Takım Oluşturma” ile ilişkilendirilmelidir.

1^ PANEL, temel insan hakları ve demokrasi kavramları olan Participation (katılımcılık), Accountability (hesap verebilirlik ve şeffaflık), Non-Discrimination (ayrımcılığın olmaması), Empowerment (güçlendirme) ve Linkages to International Human Rights (uluslararası insan hakları ile ilişkilendirme) kavramlarının ilk harflerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir formülasyondur.

2 Çocuk Hakları Sözleşmesi 54 maddeden oluşmaktadır. Sözleşme’nin 42’nci maddesinden sonra 54’e kadar devam eden maddeleri, Sözleşme’nin devletler tarafından nasıl imzalanacağı, onaylanacağı ve yürütüleceği ile ilgilidir.

3^ MEB. (2005). İlköğretim hayat bilgisi dersi (1, 2 ve 3. sınıflar ) öğretim programı, Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.

4^ TED. (2009). Öğretmen yeterlikleri. Ankara: Okan Matbaacılık.

5^Uyarlama: Clough, N and Holden, C. 2002. Education for Citizenship: Ideas into Action. London: Routledg Falmer.

Önemli Not: Telif hakları gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

6^ Bu metin, Avrupa Konseyinin “How all teachers can support citizenship and human rights education: a framework for the development of competences (2009)” yayınından özetlenmiştir.

7^ Bu modül, Avrupa Konseyi tarafından yayımlanan, Okulların Demokratik Yönetişimi (Yaz: Backman, E. ve Trafford, B.) adlı kitap temel alınarak özetlenmiştir.

8^ M. Belbin teorisine dayanmaktadır.

9^ Orijinal adı What Now? olan bu etkinlik, Understand the Law (Hukuku Anla)-1994, The Citizenship Foundation sayfa 19’dan uyarlanmıştır.

*Etkinlik, “Uluslararası Af Örgütü. (2002). İlk Adım: İnsan Hakları Eğitimine Başlangıç İçin El Kitabı (Çev: İ. Üstüner ve G. G. Ataman). İstanbul.” kaynağında Türkçeye çevrilmiş olarak sayfa 135-141’de yer almaktadır. Bu yayının orijinal adı ise First Steps-A manual for starting Human Rights Education olup yayına http://www.hrea.org/erc/Library/First_Steps/part4_eng.html web sitesinden ulaşılabilmektedir.
*Önemli Not: Telif hakları gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

10^ Graham Knox, Lost at the Sea. http://insight.typepad.co.uk/lost_at_sea.pdf

Decision by Consensus-Lost at the Sea. http://atiwb.nic.in/Module9%20Lost%20at%20Sea.pdf

Önemli Not: Telif hakları gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

11^ Uyarlama: Brander, P., Oliveira, B., Gomes, R., Ondrackova, J., Keen, E., Surian, A., Lemineur, M-L. and Suslova, O. (2002). Compass a manual on human right education with young people. In P., Keen E. and Lemineur M-L. (Eds). Germany:Council of Europe.

Önemli Not: Telif hakları gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

12^ Uyarlama: Katrin Träger, Renata Miljevic-Ridicki & Pavla Karba. How can we reduce prejudice and discrimination? http://www.coe.int/en/web/pestalozzi/edc (26/11/2013 tarihinde erişim sağlanmıştır.)

Önemli Not: Telif hakları gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

13^ Örnekler, http://www.ayrimciligionle.org ve http://www.ofm.fi/tr sitelerinden 13.11.2014 tarihinde alınmıştır.

14^ Örnek, http://www.ayrimciligionle.org sitesinden 13.11.2014 tarihinde alınmıştır.