Möhtəşəm fərman

Hövzə tələbələrinin məişətinin xalq tərəfindən təmin olunmasının zəruriliyi

Əlbəttə, hövzə tələbələrinin məişəti ənənəvi, çox mənalı və məqsədli olaraq xalq tərəfindən təmin olunmalıdır; xalq şəriət ödənişlərini verməlidir. Bu mənim fikrimdir. İnsan bəlkə də yüz, yüz əlli il öncədən bizim hövzələrimizdə mövcud olan bu qədim adətin dərinliklərinə diqqət yetirdikdə onun daha önəmli, mənalı və məqsədli olduğunu müşahidə edir. Xalqın hövzələrlə güclü rabitəsinin sirri budur; buna görə doğmalıq hiss edirlər. Xalq ruhanidən çox şey gözləmir, lakin özünü hövzələrin və ruhanilərin maddi təminatına borclu bilir; doğrusu da budur.

Hövzələrin işi isə yalnız məişət məsələsi deyil. Hövzələrin elə işləri var ki, müsəlmanların beytülmalının və hökumətlərin köməyi olmadan onların həyata keçməsi imkansızdır. Hökumətlər bu büdcələri təmin etməli və eyni zamanda onların işinə qarışmamalıdırlar. Müxtəlif şəhərlərdə olan bir çox mühüm mədrəsələr əmirlər, sultanlar və hakimlər tərəfindən tikilmişdir. Məşhəddə bir-birinin yanında üç mədrəsə tikilib: Nəvvab, Baqiriyyə və Hacı Həsən mədrəsələri. Onların hər biri bir Səfəvi şahının dövründə şahın, yaxud əmirlərinin fərmanı ilə tikilmişdir; eybi yoxdur. Zəxirə və Kifayə kitablarının müəllifi olan Mühəqqiq Səbzəvarinin – Molla Məhəmmədbaqir Səbzəvarinin tədris etdiyi Baqiriyyə mədrəsəsi onlar tərəfindən tikilmişdir. Bunun eybi yoxdur; pul xərcləməli və müdaxilə də etməməlidirlər. Hövzə başucalığı və vüqarla quruluşun müxtəlif dəstəklərini qəbul edir. Bu gün quruluşun elmi hövzələrə etdiyi, etməli və daha da artırmalı olduğu bu dəstəklər onun borcudur. Bunlar yalnız maddi dəstəklə bitmir. Bu gün Allaha şükür olsun ki, ən mühüm və ən geniş tribunalar elmi hövzə alimlərinin ixtiyarındadır, böyük təqlid müctəhidlərinin ixtiyarındadır. Bunlar dəstəkdir, quruluşun himayələridir. Qeyd etdiyim rabitəyə əsasən, İslam quruluşu bu dəstəkləri verməlidir. Deməli, müdaxilə və müstəqillik məsələsini bununla qarışdırmaq olmaz.