Xo‘jalik yurituvchi subektning moliyaviy isloh qilinish samaradorligini baholash
XYUS, firma va korporatsiyalarning moliyaviy isloh qilinish samaradorligini baholashning asosiy ko‘rsatkichi sifatida moliya-viy samaradorlik, ya’ni sof foyda bo‘yicha rentabellik ko‘rsatki-chini olish mumkin. Uni hisoblash formulasi quyidagicha:
R = (Cf: О‘k) x 100 bu yerda: R – sof foyda bo‘yicha o‘zlik kapitalining
rentabelligi;
Sf – sof foyda yoki netto-foyda;
О‘k – o‘zlik kapitali.
Bu ko‘rsatkichning o‘sishi foydani soliqqa tortishni qo‘shib hisoblagan holda ichki va tashqi xarakterdagi ko‘plab omillarga bog‘liq. Rentabellikni tarkib toptiruvchilarni tahlil qilish uchun amaliyotda birinchi marta “Dyupon de Nemur” kompaniyasida qo‘llanilgan Dyupon formulasidan foydalaniladi. Bu formula-ning ko‘rinishi quyidagicha:
R = (Sf: О‘k) x (Sf: T) x (T : A) x (A : О‘k), bu yerda: R – sof foyda bo‘yicha o‘zlik kapitalining
rentabelligi;
Sf – sof foyda yoki netto-foyda;
О‘k – o‘zlik kapitali;
T – tushum;
A – aktivlar.
Bir vaqtning o‘zida bu formuladagi (Sf: О‘k) nisbati sof foydaga kо‘ra о‘zlik kapitalining rentabellik koyeffitsiyentini kо‘rsatsa, (Sf: T) nisbati yesa sotuv rentabelligini ifodalab, bir tomondan bu nisbat tahlil qilinayotgan davrda sof foyda va sotuv hajmi (tushum) о‘rtasidagi nisbatni aks yettirsa, ikkinchi tomondan yesa yaxlit holda sotilgan mahsulotning daromadliligini xarakterlaydi va u alohida olingan tovar turlari daromadliligi-ga va ularning realizatsiya hajmidagi nisbatiga bog‘liq. Shuning-dek, (T : A) nisbati xо‘jalik faolligi koyeffitsiyentini kо‘rsatadi. Bu koyeffitsiyent aktivlarning aylanuvchanligi (yoki aktivlarning yillik о‘rtacha qiymatiga tо‘g‘ri keluvchi bir sо‘mlik tushum hajmi)ni aks yettiradi, tahlil davridagi aktivlar aylanmasining sonini xarakterlaydi. Aktivlar qancha kо‘p aylansa, ularning rentabelligi shuncha yuqori bо‘ladi. (A : О‘k) nisbati yesa bir sо‘m-lik о‘zlik kapitaliga tо‘g‘ri keluvchi aktivlarning umumiy miqdo-rini kо‘rsatadi. Bir sо‘mlik о‘zlik kapitaliga tо‘g‘ri keluvchi aktiv-lar qanchalik kо‘p bо‘lsa, rentabellik darajasi shuncha yuqori bо‘la-di. Bu kо‘rsatkich XYUSning moliyaviy faolligini, uning aylanma (aktivlar)ga kapitalning qо‘shimcha manbalarini jalb qilish bora-sidagi mahoratini aks yettiradiki, bu narsa tushum hajmi va XYUS daromadliligini oshirishga imkon beradi.
Yuqoridagi formulada keltirilgan kо‘rsatkichlarning о‘zaro bog‘liqligini XYUSning moliyaviy siyosatini isloh qilishni asoslab berishda foydalanish mumkin. Chunki formuladagi kо‘rsat-kichlar XYUS yakuniy natijalarining aktivlardan foydalanish da-rajasi, ularning aylanish tezligi, realizatsiya hajmi va sotilayot-gan mahsulotlarning daromadliligi, ya’ni moliyaviy-xо‘jalik fao-liyatining barcha asosiy parametrlari bilan о‘zaro bog‘liqligini ifodalaydi. Bularning barchasi istiqbolga mо‘ljallangan biznes-rejani ishlab chiqish uchun asos bо‘lishi, shuningdek, investitsion-innovatsion biznes-loyihalarni asoslashda xizmat qilishi mumkin.
XYUS aktivlarining takror ishlab chiqarishdagi rolini baho-lash uchun xо‘jalik faolligi koyeffitsiyentidan foydalanish maq-sadga muvofiqdir. Bu koyeffitsiyent XYUSga tegishli bо‘lgan tu-shumning barcha aktivlarning о‘rtacha qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi. Uni formula shaklida quyidagicha ifodalash mumkin:
