Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja

R = (F : A) x 100,
Bu yerda: R – aktivlarning rentabelligi;

F – sof foyda;

A– tahlil davridagi aktivlarning о‘rtacha о‘lchami.
Agar sof foydaning yoki netto-foydaning baho va tо‘liq tan-narx о‘rtasidagi farq hamda soliq tо‘lovlari о‘lchamiga kamay-tirilganligidan iborat yekanligi inobatga olinadigan bо‘lsa, aktivlarning rentabelligi faqat bozor konyunkturasiga bog‘liq bо‘lmasdan, balki foydadan olinadigan soliq summalariga ham bog‘liq yekanligi ma’lum bо‘ladi:

S = B - (T + S)
Bu yerda: S– sof foyda;

B– mahsulot bahosi;

T– mahsulot tо‘liq tannarxi;

S– soliq tо‘lovlari.
Aktivlarning rentabelligi kо‘rsatkichi bir sо‘mlik aktivlar-ga (XYUSning butun mol-mulkiga) tо‘g‘ri keluvchi sof foydaning miqdorini kо‘rsatadi va XYUS faoliyatining moliyaviy faolligi-ni о‘zida aks yettiradi. Bu kо‘rsatkichning darajasi XYUS aktivla-rining tarkibiy tuzilishiga – asosiy fondlar aktiv va passiv qismlarining, asosiy va aylanma kapitalning nisbatiga – bog‘liq.
XYUS asosiy kapitalidan foydalanishga tavsifnoma beruvchi muhim kо‘rsatkichlardan biri fond qaytimi hisoblanib, uni quyi-dagi formula yordamida aniqlash mumkin:

F= (R : A)
Bu yerda: F – fond qaytimi;

R– realizatsiya qilingan mahsulot hajmi;

A – asosiy fondlarning yillik о‘rtacha
qiymati.
Asosiy fondlarning aktiv qismiga (dastgohlar, mashinalar, mexanizmlar va h.k.) qancha kо‘p asosiy kapital joylashtirilgan (qо‘yilgan) bо‘lsa va ular yil davomida qanchalik kо‘p aylanish sodir yetsa, XYUS shuncha kо‘p foyda oladi.
Aylanma aktivlar XYUS kapitalining yeng faol yelementi hisoblanadi. Yil davomida ular aylanishining miqdori (soni) kapitaldan foydalanishning intensivlik darajasini kо‘rsatadi. XYUSning aylanma mablag‘lari yeng faol “ishlovchi” kapitaldir. Shu munosabat bilan kapitalning faollik koyeffitsiyenti alohida ahamiyat kasb yetib, uni aniqlashni formula yordamida quyidagicha aks yettirsa bо‘ladi: