| 4. Raqobat vositasi
Ishlab chiqaruvchilar, resurs egalari va iste`molchilar narx vositasida raqobatlashganda u raqobat vositasi vazifasini bajaradi.
5. Ijtimoiy himoyalash
Narx bu vazifani tovarlar datatsion (budjet mablag`lari hisobidan arzonlashtirilgan) narxlarda sotilsa bajaradi.
Iqtisodiy mazmuniga ko`ra
Tartibga solish darajasiga ko`ra
Narx turlari
Ulgurji narxlar
Chakana narxlar
Xarid narxlari
Datatsion narxlar
Demping narxlar
Nufuzli narxlar
Ta`riflar
Amal qilish doirasiga ko`ra
Hududiy narxlar
Milliy narxlar
Jahon narxlar.
Monopol narxlar – monopol mavqeiga ega bo`lgan tovarlarga belgilanib ishlab chiqarish bahosidan yuqori yoki past bo`lishi mumkin.
Irratsional narxlar – yer, suv, o`simlik va hayvonat dunyosi kabi tabiiy resurslarga belgilanadigan narxlarni bildiradi.
Demping narxlar – bunday narxlarda ishlab chiqaruvchilar bozor-
dagi mavqeini muatahkamlash va raqiblarini siqib chiqarishda foydalaniladi.
Datatsion narxlar – davlat budjeti hisobidan arzonlashtirilgan narxlardir.
Ta`riflar –turli xil xizmatlar ( telefon,transport, kommunal va h.k.) bahosi sifatida chiqadi.
Narx dipozoni – turli narxlar oralig`ining puldagi ifodasi.
Narx diskriminatsiyasi – narxlarni kamaytirish deb ham atalib, u narxlardagi farq ishlab chiqarish xarajatlaridagi farqlardan kelib chiqmaganda ro`y beradi.
4. Raqobatning turli ko`rinishlari sharoitida narxning shakllanish xususiyatlari.
Raqobatning turli shakllarga asoslangan tarmoqlarida narx tashkil topishining umumiy shart – sharoitlari.
Narx asosida ishlab chiqarish sarf- xarajatlari yoki tovar (xizmat) qiymati yotadi.
Narx tovarlar naflilik darajasini ifodalaydi.
Narx o`zida tovarlarga bo`lgan talab va taklif nisbatini mujassamlashtiradi.
Raqobatlashish usullari ham narx tashkil topishida o`z o`rniga ega bo`ladi.
Narx tashkil topishiga davlat iqtisodiy siyosati ta`sir ko`rsatadi.
Narx shakllanishida xufiyona iqtisodiyotning rivojlanishi darajasi ham ma`lum o`ringa ega.
Raqobatning bu shaklida har bir ishlab chiqaruvchi o`z mahsulotini turli usullar bilan tabaqalashtirish orqali bozordagi mavqeini mustahkamlash va mahsulotiga narx belgilashga harakat qiladi.
Monopolistik raqobatli tarmoqlarda ishlab chiqarish hajmi va narxning aniqlanishi.
Sof raqobatli tarmoq (xizmat) da narxning tashkil topish xususiyatlari:
Narx yalpi talab va yalpi taklif ta`siri ostida shakllanadi.
Alohida ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) lar bozor narxlariga va sotish hajmiga ta`sir ko`rsata olamaydi.
Yalpi talab va yalpi taklifda ro`y berib turadigan nisbatan katta o`zgarishlar bozor narxlari va sotish hajmini o`zgartiradi.
Tarmoqqa kirish uchin to`siqlar mavjud bo`lmasligi sababli narxlar nisbatan beqaror hisoblanadi.
Ishlab chiqarish miqyosini keltirib chiqaradigan to`siqlar (iqtisodiy, moliyaviy, texnologik va boshqa).
Qonuniy to`siqlar (patent va litenziyalar kabi).
Tabiiy monopoliyalar tabiati taqozo qiladigan to`siqlar.
G`irrom raqobat usullaridan foydalanish.
Xom ashyoning muhim turlariga xususiy mulkchilik.
Sof monopoliya sharoitida tarmoqqa kirish uchun to`siqlarning asosiy turlari.
Davlatning narx siyosati- bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida narxlarni erkinlashtirish va milliy bozor narxlarini jahon bozori narxlariga yaqinlashtirishga qaratiladi.
Narxlarni birdaniga yoki <> tarzda qo`yib yuborish ;
Narlar o`sishini sun`iy ravishda ta`xtatib qo`yish;
Narxlarni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilishni ma`lum darajada saqlab qolish;
Narxlarni asta – sekinlik bilan va bosqichma- bosqich erkinlashtirish.
Dostları ilə paylaş: |
