Mövzu №09. Kosmik nəqliyyatın ekologiyası [16, 25, 36]

Kosmik məkanın mexaniki zibillənməsi və ekoloji təhlükəsizlik tədbirləri. Bəşəriyyət üçün yerətrafı kosmik fə­zadakı başlıca təhdidlər – kometalar, astreoidlər və kosmik zi­bil­lərdir. Məhz onlar (şəkil 6.6) əhali üçün ən böyük ziyan vura bilər.
Bu aspektdə əsas ekoloji problemlərdən biri yerətrafı kosmosun raket-kosmik texnologiyasının fraqmentləri ilə zibillənməsi problemidir. Belə ki, kosmik məkanın zibillənməsi prosesi aktiv ömrünü başa vurmuş kosmik aparatların sıradan çıxması və daşıyıcı raketlərin yüxarı pil­lələri hesabına baş verir. Məlumdur ki, hal-hazır­da kosmosda bir neçə min belə obyekt var, onların sayı artır və getdikcə artan zibillənmə narahatlıq yaratmağa başlayır.

Şəkil 6.6. Yer kürəsi ətrafında kosmik fəzada fırlanan kosmik zibil

Ədəbiyyatda bu problem "kosmik zibil" və ya mexaniki çirklənmə problemi adlanır. Bəzi məlumatlara görə, 1991-ci ilin əvvəllərində kosmosda təqribən 7200 müşahidə olunan süni mənşəli obyekt var idi və bunların yalnız 5%-i işləyən kosmik gəmilər idi. Mexanik çirklənmə kosmikətrafı fəzada kosmik zibilin yığılması ilə əlaqəlidir. Bu termin rəsmi olaraq faydalı funksi­ya­ları yerinə yetirməyən, kosmikətrafı fəzada yerləşən süni mən­şəli cisimlərin təyin edilməsi üçün istifadə olunur. Kosmik zibilin tərkibinə öz işini həmişəlik dayandırmış kosmik gəmi­lər, orbitlərdə qalan raket-daşıyıcıların sonuncu pillələri, mon­taj elementləri, atılan qoruyucu örtüklər və s., həmçinin kos­mik aparatın dağılması və istismarı zamanı yaranan parçalan­mış məhsulların hissələri və yaranmış kiçik hissəciklər daxil­dir. Kosmik zibilin ümumi kütləsi təxminən 3000-3500 ton diapazonunda qiymətləndirilir.

Ümumiyyətlə isə, kömpüter modelləşdirilməsi yolu ilə müəyyən edilmişdir ki, Yer kürəsi ətrafında sürəti 30 min km/saata çatan 1.25 mlrd.-dan çox müxtəlif ölçülü obyektlər fırlanır (şəkil 6.5).