Mövzu №09. Kosmik nəqliyyatın ekologiyası [16, 25, 36]

Yerətrafı orbitlərdə mexaniki çirklənmənin qarşısının alınması yollar. Bu məkanda texnogen obyektlərin sonrakı yı­ğılması çox təhlükəlidir, çünki müəyyən böhran həddə çatdıq­dan sonra qarşılıqlı toqquşma zamanı parçalanma səbəbindən onların sayının uçqun kimi artması başlaya bilər. Bu, bir müd­dət­dən sonra kosmosdakı fəaliyyəti praktiki olaraq qeyri-müm­kün edəcəkdir. Belə bir prosesin şərtlərinin, başlama vaxtının və sürətinin qiymətləndirilməsi çox fərqlidir, lakin yaxın kos­mik məkanın çirklənməsini məhdudlaşdırmaq üçün təcili texni­ki və təşkilati tədbirlərin görülməsi mütəxəssislər arasında şüb­hə doğurmur.
Ən prioritet tədbirlər sırasına kosmik gəminin partlama­sı­nın istisna edilməsi, müşayiət olunan parçaların orbitə daxil ol­masının məhdudlaşdırması və kosmosa paratların buraxılması­nın sayının azaldılması daxildir. Artıq fəaliyyətini dayandıran kosmik gəminin iş orbitlərindən çıxarılması üçün tədbirlər gö­rülür. Bu məqsədlə, aşağı orbitli kosmik gəmilər atmosferdə sü­rətli yanma üçün yavaşladılır və yüksək orbitli kosmik gəmi­lər, məsələn, geostasionar orbitdə (ekvator müstəvisində ~ 36000 km yüksəklikdə) yerləşərək digər kosmik aparatların işinə əngəl törətməmək şərti ilə uzun müddət fəaliyyət göstərə biləcəyi yeni parametrli başqa bir orbitə köçürülür. Müxtəlif kosmik "zibil toplayanlar" yaradılması layihələri də müzakirə olunur, lakin indiyə qədər bunların hamısı çox bahadır.
Yuxarıda göstərilənlərlə bəarbər, yerətrafı kosmik fəzanın me­xaniki çirklənmədən mühafisəzi üçün aşağıdakılar da müx­təlif ölkə alimləri tərəfindən təklif olunur:
1) nəhəng metal torların köməyi ilə kosmik zibili zibil yığ­maq;
2) kosmik zibili Yer planetindən daha da uzaqlara aparmaq və ya ion şüaları, yerüstü lazerlərdən istifadə edərək onların orbitlərini dəyişdirmək;
3) peyklərə quraşdırılmış lazerlərlə zibilləri yandırıb bu­xar­landırmaq;
4) onları böyük elektromaqnitlərə yer atmosferin atmaqla, orada yanmalarını həyata keçirmək;
5) yalnız sonrakı emal üçün onları bir yerə toplamaq;
6) xırda zibilləri tutma üçün Yerin ətrafında 30 km qalın­lığında volfram tozunun buludunu səpmək.
Kosmikətrafı fəzanın mexaniki çirklənməsi üzrə monito­rinq işləri aparılır. Məsələn, diametri ~ 10 sm-dən çox olan sü­ni kosmik obyektlər yerüstü optik teleskoplar və radarların kö­məyi ilə mütəmadi olaraq izlənilir. Belə obyektlər haqqında mə­lumatlar xüsusi kataloqlara daxil edilir. Kiçik əşyaları yer­üstü vasitələrlə müşahidə etmək çox çətindir. Onlar haqqında mə­lumatlar kosmik aparatlarda quraşdırılmış alətlərlə ölçmə yo­lu və hesablama modelləri əsasında əldə edilir.
Yer səthində belə problemin həlli üçün aşağıdakı tədbirləri həyata keçirmək olar:
•əhalini məlumatlandırmaq və təlimatlandırmaq üçün kompleks təşkilati və texniki tədbirlərin tətbiqi;
• tibbi müayinə proqramlarının həyata keçirilməsi;
• kosmik zibilin düşdüyü ərazilərdə kimyəvi monitorinqin aparılması;
•təhlükəyə məruz qalmış ərazinin kosmik zibildən təmizlənməsi;
•qida məhsullarının və heyvan yeminin keyfiyyətinə toksikoloji nəzarətin həyata keçirilməsi;
• təhlükəyə məruz qalmış ərazinin torpaqlarının zəhərli təsirlərdən təmizlənməsi və onların bərpası üzrə işlərin aparılması;
•raket texnikasında raket yanacaqlarının az zəhərli və zəhərli olmayan komponentlərinin hazırlanması və istifadəsi.