TARİXİZMLƏR İfadə etdikləri əşya və hadisə ilə birlikdə köhnəlmiş sözləri şərti olaraq tarixizm
adlandırmaq olar; məsələn: yasavul, darğa, qazı və s.
Tarixizml
ər əsasən dövlət quruluşu, ictimai vasitə və münasibətlərlə bağlı meydana
çıxan köhnəlmiş sözlərdir. Buna görə də tarixizmlərin ifadə etdikləri anlayışların
köhnəlməsi başlıca olaraq cəmiyyətin və ictimai quruluşun yüksək tərəqqisi və
inkişafı ilə əlaqədardır. Bu qrup sözlər müxtəlif dövrlərdə meydana çıxdığı üçün
bunların bəzisi qısa, bəzisi isə uzun tarixə malikdir. Məsələn: qolçomaq, rəncbər,
m
ədrəsə, mollaxana və s. Kimi sözlər təxminən 40 il bundan əvvəl köhnəlməyə
başlamışdır. Lakin bəzi sözlər, hətta lap yaxın zamanlarda köhnəlmiş, yaxud da
köhnəlməkdədir. Hazırda dilimizdəki patefon sözü belə bir prosesi keçirməkdədir.
Tarixizml
ər müxtəlif sahələrə aid ola bilir; məsələn:
V əzifə adı bildirənlər : koxa, darğa, onbaşı, kəndxuda
Silah adı bildirənlər: qalxan, şeşpər
Ölçü adı bildirənlər: misqal, batman, girv
ənkə
Geyim adı bildirənlər : çuxa, əba, arxalıq
Al ət adı bildirənlər : xış, cüt
Dini anlayış bildirənlər : falçı, şeyx, zəkat, dərviş
Müəssisə adı bildirənlər: qazamat, m
ədrəsə, mollaxana
Dem
əli, köhnəlmiş sözlərdən tarixizmləri müəyyən edən əsas meyar həm sözün,
h
əm də onun ifadə etdiyi anlayışın fəal istifadədən qalmasıdır; bunların hər ikisinin
köhnəlməsidir. Arxa-izm geniş anlayışdır. Dilin bütün sahələrində, yəni səs
sistemind
ə, lüğət tərkibində, qrammatik quruluşunda,
orfoqrafiyasında, orfoepiyasında arxaizm hadisəsi vardır. Buna əsasən
arxaizml
ər bir neçə növə bölünür: fonetik, lüğəvi və qrammatik
arxaizml
ər. Bunlardan lüğəvi arxaizmlər leksikologiya bəhsində öyrənilir.
