Mövzu 13. İNformasiya təHLÜKƏsizliyinin əsaslari

Mövzu 14

Verilənlər bazasının mühafizə üsulları

14.1. Verilənlər bazasının mühafizə üsulları

14.2. Elektron imza

14.1.Verilənlər bazasının mühafizə üsulları

Verilənlər bazasının mühafızə vasitələri müxtəlif VBİS-lərdə bir-birindən müəyyən dərəcədə fərqlənir. «Borland» və «Microsoft» fırmalarının hazırladıqları VBİS-lərin analizi əsasında VB-nin mühafızə vasitələrini şərti olaraq 2 qrupa bölürlər: əsas və əlavə.

Əsas mühafizə vasitələrinə aşağıdakılan aid etmək olar:

-parol mühafizəsi;

-verilənlərin və proqramların şifrlənməsi;

-VB obyektlərinə müraciət hüququnun təyin edilməsi;

-VB cədvəllərinin yazılarınnın və sahələrinin mühafızəsi.

Parol mühafızəsi VB-yə icazəsiz müraciətin sadə və səmərəli mühafızə üsuludur. Parol istifadəçilər və ya VB administratoru tərəfındən təyin edilir. Parollarm uçotunu və saxlanmasını VBİS yerinə yetirir. Adətən parollar VBİS-in müəyyən sistem fayllarında şifrlənmiş şəkildə saxlanır. Odur ki, parolu sadə yolla tapmaq və müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Parolu daxil etdikdən sonra istifadəçiyə mühafizə olunan VB ilə işləmək ücün bütün imkanlar verilir. VBİS-in özünün parolla mühafızəsi böyük əhəmiyyət kəsb etmir.

Verilənlərin şifrlənməsi VBİS-in formatını bilən digər proqramların həmin verilənləri oxuya bilməməsi üçün tətbiq edilir. Bu cür şifrlənmə o qədər səmərəli olmur, çünki həmin VBİS vasitəsilə hər bir kəs VB-nin şifrini aça bilər. Əgər şifrlənmə və şifrin açılması üçün parol tələb olunursa, onda düzgün parolu daxil etməklə şifri açmaq olar. Bütün bu deyilənlər MS ACCESS sisteminə aiddir.

Proqramların ilkin mətnlərinin şifirlənməsi uyğun alqoritmlərin təsvirini səlahiyyətsiz istifadəçilərdən qizlətməyə imkan verir.

VB obyetlərinə müraciət hüququnun təyin edilməsi VBİS-in əsas resurslardan istifadə edilməsinə nəzarət məqsədilə aparılır. Müraciət hüquqi obyektlər üzərində mümkün əməliyyatları təyin edir. Obyektin sahibkarı (obyekti yaradan) və VB-nin administratoru bütün hüquqlara malik olurlar. Digər istifadəçilərin müxtəlif obyektlərə müxtəlif səviyyəli mürəciət huquqi ola bilər.

İstifadəçinin təsadüfən obyekti korlamaması ücün konstruktorun çağrılmasına qadağanı hazır obektin ekran forması üçün qoymaq məqsədəuyğundur. Ekran formasmın özündə də ayrı-ayrı elementlər mühafizə oluna bilər. Məsələn, ilkin cədvəlin bəzi sahələri göstərilməyə və ya istifadəçidən gizlədilə bilər, bəziləri isə baxış üçün açıq ola bilər.

Hesabatlar müəyyən mənada ekran formalarına oxşayırlar. Hesabatlarda da, ekran formalarında olduğu kimi, onların yaradılması vasitələrinin çağrılmasına qadağa qoyula bilər.

VBİS-in tətbiqində istifadə olunan proqramların mətnlərinə baxışın və onların dəyişdirilməsinin qarşısını almaq üçün şifrlənmə ilə yanaşı parol mühafızəsi tətbiq edilə bilər.

VB-nin əlavə mühafizə vasitələrinə o vasitələri aid edirlər ki, onlar mühafizə vasitələri olmadıqlarına baxmayaraq, verilənlərm təhlükəsizlliyinə bilavasitə təsir edirlər. Bu vasitələrə aşağıdakıları aid etmək olar:

• 
  verilənlərin qiymətlərinin onların tiplərinə uyğunluğunu yoxlayan vasitələr;
  
• 
  daxil edilən verilənlərin etibarlığının artırılması vasitələri;
  
• 
  cədvəllər arasındakı əlaqələrin tamlığının təmin edilməsi vasitələri;
  
• 
  şəbəkədə VB obyektlərindən birgə istifadə edilməsinin təşkili vasitələri.
  

VB-ni redaktə edərkən istifadəçi təsadüfən sahəyə onun tipinə uyğun olmayan qiymət daxil edə bilər. Məsələn, ədəd tipli sahəyə mətn tipli informasiya daxil etməyə cəhd göstərilə bilər. Bu halda VBİS qiymətlərə nəzarət edən vasitələrin köməyilə daxiletməni bloklaşdırır və səs siqnalı ilə, daxil edilən simvollarının rəngini dəyişdirməklə və ya digər üsullarla istifadəçiyə səhv haqqında məlumat verir.

Daxil edilən verilənlərin etibarlığını (həqiqiqliyinin) artırılması vasitələri emal edilən verilənlərin sematikası ilə bağlı daha dərin nəzarət üçün tətbiq edilir. Cədvəllərin yaradılması zamanı onlar aşağıdakı imkanları təmin edirlər: minimal və maksimal qiymətlər; susmaqla qəbul edilən qiymətlər; daxiletmənin vacibliyinin tələb edilməsi; daxiletmə üçün şablonun verilməsi; daxil edilən qiymətlərə nəzarət etmək üçün əlavə olaraq yoxlama cədvəlinin göstərilməsi .

İnformasiyanın həqiqiliyinə nəzarətin təşkilinin daha təkmil forması saxlanan proseduraların yaradılmasıdır. Saxlanan proseduralar mexanizmi serverdə yerləşdirən VB üçün tətbiq edilir. Saxlanan proseduralar verilənlər üzərində müəyyən funksiyaların, o cümlədən, nəzarət ftmksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün proqramlardır. Proseduralar verilənlərlə birlikdə saxlanır və lazım qəldikdə tətbiqi proqramlardan və ya VB-də hər hansı hadisə baş verdikdə çağırır.

Bildiyimiz kimi, verilənlər bazasında saxlanan cədvəllər arasında VB-nin konseptual sxeminə əsasən əlaqələr yaradılır. Əlaqələndirilən cədvəllərin məntiqi tamlığının təmin edilməsi VBİS-in özü tərəfındən yerinə yetirilir. Lakin VBİS lərin hamısı tam həcmdə bu funksiyanı yerinə yetirmirlər. Bu halda əlaqələrin düzgünlüyünün məsuliyyətini tətbiqi proqram daşıyır.

Paylanmış verilənlər bazalarında eyni obyektlər üzərində müxtəlif əməliyyatların aparılması, yəni obyektlərdən birgə istifadə edilməsi zamanı toqquşmaların aradan qaldırılması problemi yaranır. Məsələn, lokal şəbəkədə istifadəçilərdən biri VB-ni redaktə edir, digəri isə onun strukturunu dəyişdirmək istəyir. Bu cür hallar üçün VBİS-də toqquşmaların qarşısını alan mexanizimlər nəzərə alınmalıdır.

Adətən şəbəkədə eyni vaxtda bir neçə istifadəçi işləyəndə və ya bir kompüterdə bir neçə tətbiqi proqram yerinə yetirildikdə bloklaşdırma tətbiq olunur.

Bloklaşdırma VB-nin müxtəlif obyektlərinə və obyektlərin ayrı-ayrı elementlərinə tətbiq edilə bilər. VB-nin obektlərinin bloklaşdırılmasına ən çox ehtiyac eyni vaxtda obyektdən istifadə olunmasına və həmin obyektin yaradılmasına cəhd göstərilməsi zamanı yaramr. VB-nin cədvəllərinə tətbiqdə isə bloklaşdırma ayn-ayn yazılarla və ya sahələrlə işləyərkən aparıla bilər. Aşkar bloklaşdırmalar əmrlər vasitəsilə istifadəçi və ya tətbiqi proqram tərəfindən tətbiq edilir. Qeyri-aşkar bloklaşdırmaları isə mümkün toqquşmaları dəf etmək üçün sistemin özü təşkil edir. Məsələn, informasiyanın redaktə edilməsi zamanı VB-nin strukturunun dəyişdirilməsinə cəhd edildikdə verilənlərin redaktə edilməsi prosesi qurtarana qədər VB-nin strukturunun dəyişdirilməsinə qadağa qoyulur.

2.