Mövzu İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu.( 2 saat)

Istehsal olunmuş məhsulların ümumi bazar dəyəri iki üsulla müəyyən edilə bilər. Birinci üsulda istehlakçının son məhslun satın alın­masına sərf etdiyi xərclər, ikinci üsulda isə əmək haqqı, renta tədiyə­ləri, faiz və mənfəət formasında əldə edilən gəlirlər cəmlənir. Bu üsullar eyni problemə iki yanaşma metodunun olduğunu göstərir. Çünki isteh­lakçı-ların əmtəələrin satın alınmasına sərf etdikləri məbləğ hə-min məh­sulların istehsalı prosesində iştirak edənlərin müx-təlif for­malarda əldə etdikləri gəlirlərin nəticəsidir. Bunu kostyum istehsalına dair yuxarıda gətirilən misaldan da aydın görmək olar. Belə ki, bu prosesdə iştirak edən firma-ların əldə etdikləri gəlirlərin cəmi (100+50+25+75+75=325) kostyumun istehsalına sərf olunan bütün xərclərə – 325 mln. manata bərabərdir.

Istehsalla əlaqədar xərclərlə, əldə edilən gəlirlər ara-sındakı bə­rabərliyə təminat vermək olar. Mənfəət forma-sında əldə edilən gəlir bu­nu deməyə əsas verir. Məlum oldu-ğu kimi, mənfəət, istehsalçıların məh­sulların satışından əldə etdikləri məbləğdən əmək haqqına, renta tədi­yələrinə və faizin ödənilməsinə sərf olunan xərclər çıxıldıqdan sonra yerdə qalan gəlir deməkdir. Kostyum istehsal etmək üçün fir­manın əmək haqqının, renta tədiyələrinin və faizin ödənil-məsi üçün sərf etdiyi məbləğ onun bazar dəyəri olan 325 mln. manatdan azdırsa, onda bu iki kəmiyyət arasındakı fərq firmanın mənfəət əldə etdiyini, əksinə ol­duq­da isə, zərər çəkdiyini göstərir. Bütövlükdə ölkə üzrə istehsalın ümumi həcmini hesabladıqda da eyni dəlilləri gətirmək olar.

Beləliklə, ÜMM-in hesablanmasında istifadə olunan birinci me­toda məhsulun istehsal və ya xərclərə görə hesab-lanması metodu deyilir. Ikinci metodda isə əldə edilmiş gəlir-lər cəmlənir. Bu, ÜMM-in gəlirlər və ya bölgü üzrə hesab-lanması metodu adlanır. Bunlar belə bir nəticə çıxarmağa imkan verir ki, bu metodlar bir-birinin eynidir və bu­na əsasən aşağıdakı bərabərliyi yazmaq olar:
Cari ildə istehsal edilmiş Cari ildə istehsal olunmuş əmtəələrin satın alınmasına = əmtəələrin satışından əldə

sərf olunan xərclər edilən pul gəlirləri

Lakin bu sadəcə bərabərlik deyil, eynilikdir. Çünki pulun sərf edilməsi ilə, onun əldə edilməsi eyni bir sövdə-ləşmənin iki tərəfidir.