Mövzu İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu.( 2 saat)

2. Firmaların fəaliyyətlərinin səmərəliliyi göstəriciləri.
Firmaların fəaliyyətlərini təhlil edərkən bir sıra səmərəlilik gös­təricilərindən istifadə olunur. Bunların seçil-məsi təhlilin məqsədindən asılıdır. Təhlilin məqsədi isə olduqca müxtəlifdir və aşağıdakıları əhatə edir: 1) Strateji məqsəd; 2) Taktiki məqsəd; 3) Planlaş­dırma vəzifələri; 4) Digər məqsədlər.

Strateji məqsədi müəyyən edərkən müxtəlif göstəri­cilərdən istifadə olunmaqla firmanın fəaliyyətinin nəticə-ləri, onun rəqiblərinin, yaxud da onunla əlaqədə olan fir-maların nəticələri ilə müqayisə edilir.

Taktiki məqsəd dedikdə rəhbərliyin firmanın fəaliy­yə­tinə nəza­rət etməsi nəzərdə tutulur. Və bu məqsədlə, hər hansı bir məhsulun istehsalı ilə əlaqədar səmərəlilik göstəriciləri hesablanır.

Planlaşdırma sahəsində qarşıda duran vəzifələri mü-əyyən edər­kən firmaların fəaliyyətində gələcəkdə edilməsi mümkün olan dəyişik­likləri həyata keçirmək üçün hər hansı bir dövr üzrə müxtəlif ehtiyat­lardan istifadə olunmasının və ya onların əlaqələndirilməsinin sərfəliliyi müqayisə edilir.

Digər məqsədlərə isə firma rəhbərliyinin kollektiv müqavilə­lərin bağlanması üçün həmkarlar ittifaqı komitəsi ilə apardığı danışıq­lar, dövlət tərəfindən müəyyən olunan, gözlənilən məhdudiyyətlərin qiymətləndirilməsi və s. daxildir.

Istehsala investisiya qoyulması və məhsulların real­laşdırılması mərhələlərində sahibkarları iqtisadi amillərdən istifadə olunmasının müxtəlif cəhətləri maraqlandırır və bununla əlaqədar olaraq iqtisadi səmərəliliyi ifadə edən aşağıdakı göstəricilər hesablanır:

1) Firmanın bütün kapitalının (aktivlərinin) rentabelliyi:
R _a = M : K
Burada: M – mənfəət, K – firmanın bütün vəsaitlə-rinin (aktiv­lərinin) cəmi və ya kapitalının dəyəri deməkdir.

2) Firmanın bütün kapitalının (aktivlərinin) dövriyyəsi:

R _d = Q : K
Burada: Q – satılmış məhsulların dəyərini göstərir.

3) Satılmış məhsul vahidinə düşən xərclər:

S = T C : Q
Burada: TC – ümumi xərcləri göstərir.

4) Istehsalın rentabelliyi:

R = M : (K _ə + K _d)
Burada: K_ə – əsas kapitalın, K_d – dövriyyə kapi-talının (dövriy­yə vəsaitinin) orta illik dəyəri deməkdir.

Bunların içərisində ən ümumiləşdirici göstərici bü-tün kapitalın rentabelliyidir.Beləliklə, firmaların fəaliyyətlərini təhlil edərkən bir sıra ümu­mi və xüsusi göstəricilərdən istifadə olunur.