Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

ON İKİ İMAMÇI ŞİƏLƏRİN QISA TARİXİ

Keçən fəsillərdən aydın olduğu kimi, şiələrin əksəriyyətini on iki imamçı şiələr təşkil edir. Onlar Əli (ə)-ın tərəfdarlarından ibarət bir cərəyanın ardıcılları idi ki, Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) vəfatından sonra Əhli-beytin xilafət və elmi mərcəiyyət barədə olan hüququnu dirçəltmək üçün e`tiraz və tənqidə başlayaraq, əksəriyyətdən ayrılmışdılar.

Raşidi xəlifələrinin dövründə (11-35-ci h.Q) şiələr daim təzyiqlər altında olmuşlar; Bəni-üməyyə xilafəti dövründə (40-132-ci h.q) isə onlar heç bir hüquqa malik olmayıb mallarını, canlarını və əmin-amanlıqlarını qorumaq səlahiyyətlərini tamamilə əldən vermişdilər. Lakin zülm və təzyiqlər nə qədər artırdısa, onlar öz əqidələrində bir o qədər möhkəmlənir, öz məzlumiyyətlərindən əqidələrinin inkişafı istiqamətində faydalanırdılar. Abbasilər sülaləsi hakimiyyəti ələ keçirdiyi vaxtdan, yə`ni ikinci əsrin ortalarından e`tibarən şiələr İranda yaranmış nisbi azadlıq şəraitində rahat və sərbəst yaşamağa başladılar; lakin az bir müddətdən sonra təzyiqlər yenidən artmağa başladı və bu vəziyyət üçüncü hicri əsrinin axırlarına qədər günbəgün şiddətləndi.

Əslən şiə olan Ali-bəveyh tayfasının nüfuzlu sultanları hakimiyyətə gəldiyi dördüncü əsrin əvvəllərində şiələr müəyyən qədər qüdrət və azadlıq əldə etdilər; onlar yaranmış fürsətdən istifadə edib açıq-aşkar mübarizəyə başladılar və bu vəziyyət də beşinci əsrin axırlarına qədər davam etdi. Monqol hücumlarının başlandığı altıncı əsrin əvvəllərində yaranmış ümumi çətinliklərə görə və eləcə də səlib yürüşlərinin davam etməsi nəticəsində islam hökuməti başçıları şiə aləminə çox da təzyiq göstərə bilmirdilər; xüsusilə İranda monqol sultanlarının bir qrupunun şiəliyi qəbul etməsi, Mazandaranda Mər`əşi seyyidlərinin hakimiyyətdə olması şiə cəmiyyətinin qüdrətlənib genişlənməsinə münasib şərait yaratdı. İslam ölkələrinin hər bir yerində, xüsusilə İranda milyonlarla şiənin yaşaması hiss olunurdu. Bu vəziyyət doqquzuncu hicri əsrinin axırlarına qədər davam etdi. Onuncu hicri əsrində Səfəvilərin İran kimi böyük bir dövlətdə hakimiyyətə gəlməsi ilə həmin ölkədə şiə məzhəbinə rəsmiyyət verildi; bu şərait bugünkü günə qədər öz rəsmiyyətində qalmaqdadır. Bundan əlavə, dünyanın müxtəlif nöqtələrində on milyonlarla şiə yaşayır.