ZAT VƏ SİFƏT
Əgər əqli cəhətdən hər hansı bir insanı araşdırsaq, onun şəxsi insaniyyətindən ibarət olan bir zata malik olduğunu görəcəyik. Onun müəyyən sifətləri də vardır ki, zatı həmin sifətlərlə tanınar. Məsələn, “filan şəxsin oğludur”, “çox biliklidir”, “qüdrətlidir”, “uca boyludur”, “gözəldir”; bu kimi sifətlərin əksini də deyə bilərik.
Bu sifətlərdən bə`zilərinin (birinci və ikinci sifət kimi) zatından ayrıla bilmədiyinə, bə`zilərinin isə (bilikli və qüdrətli olmasının) ondan ayrılmasının və dəyişilməsinin mümkün olmasına baxmayaraq, hər bir halda bu sifətlər onun zatından ayrıdır, öz aralarında da bir-birlərindən fərqlənir.
Bu mətləb (zat ilə sifətin, eləcə də sifətlərin öz aralarında fərqli olması) sifətə malik olan zatın, eləcə də zatın təqdimedicisi olan sifətin – hər ikisinin məhdud olmasına ən yaxşı dəlildir. Çünki əgər zat qeyri-məhdud olsaydı sifətləri də əhatə edərdi. Həmçinin əgər sifətlər qeyri-məhdud olsaydı bir-birini əhatə edər və nəticədə hamısı bir şey olardı. Məsələn, fərz olunan insanın zatı elə həmin qüdrət olar, həmçinin bacarıqlı, elimli, uca boylu olması, gözəlliyi və s. hamısı bir-birində eyniyyət təşkil edər və artıq bu mə`naların hamısı birdən artıq mə`na kəsb etməzdi.
Qeyd olunanlardan aydın olur ki, Allahın zatı üçün sifət (yuxarıda qeyd olunan mə`nalara olan sifət) olduğunu isbat etmək olmaz. Çünki (bu halda) qeyri-məhdud, sonsuz sifət baş vermir və Onun müqəddəs zatı hər bir məhdudiyyətdən (hətta hər hansı bir sifətin isbat olunması sayılan “tənzih”dən belə) pakdır.
Dostları ilə paylaş: |
