Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

SƏKKİZİNCİ İMAM

İmam Əliyyibni Musa (Riza) (ə); O yeddinci imamın oğludur, (ən məşhur tarixlərə əsasən) 148-ci hicri ilində doğulmuş və 203-ci ildə vəfat etmişdir.¹

Səkkizinci imam öz atasının vəfatından sonra Allahın əmri və imamların təqdimi ilə imamətə çatdı. O həzrət öz imamətinin bir müddətini Abbasi xəlifəsi olan Harunun, sonra isə onun oğlu Əminin, daha sonra onun digər bir oğlu olan Mə`munun zamanında keçirdi.

Mə`mun atasının vəfatından sonra qardaşı Əminlə ixtilafa başladı və bu da onların arasında qanlı müharibələrə səbəb oldu, nəhayət Əmin öldürüldü və Mə`mun xilafət kürsüsünə əyləşdi.²

O günə qədər Abbasi xilafətinin ələvi seyyidlərinə qarşı siyasəti çox kobud və qəddar xarakter daşıyırdı; bu siyasət daim güclənməkdə idi. Bə`zən ələvilərdən biri qiyam edərək qanlı müharibələr edirdi. Bu da xilafət aparatı üçün böyük bir çətinlik yaradırdı.

Əhli-beyt (ə) imamlarının qiyamçılarla həmkarlıq etməmələrinə baxmayaraq, o dövrdə nəzərə çarpacaq bir cəmiyyət olan şiələr həmişə imamları itaəti vacib olan dini rəhbərlər hesab edir, onları Peyğəmbərin (s) həqiqi xəlifələri kimi qəbul edir, özünə kəsra və qeysər padşahlarının qiyafəsini alan bir dəstə dinsiz adamın əlində idarə olunan xilafət aparatını napak və öz müqəddəslikdən uzaq hesab edirdilər. Bu vəziyyətin davam etməsi xilafət aparatı üçün təhlükəli idi və onu şiddətlə təhdid edirdi.

Mə`mun bu fikrə düşdü ki, özündən əvvəlki ata-babalarının 70 illik dövrdə həll edə bilmədikləri siyasətləri başqa bir siyasətlə sona çatdırsın; yəni səkkizinci imama vəliəhdlik məqamı versin və bu yolda olan hər bir çətinliyi həll etsin. Çünki ələvi seyyidlərinin əlləri xilafət aparatına çatdıqdan sonra artıq xilafətin əleyhinə qiyam etməzdilər və şiələr də öz imamlarının, həmişə murdar və napak əməllərlə ittiham edilən xilafətə çatdığını gördükləri vaxt onlara qarşı batini məhəbbətləri və mə`nəvi e`tiqadlarını əldən verəcək, məzhəbi təşəkkülləri süquta uğrayacaq və artıq bu istiqamətdən xilafət aparatına heç bir təhlükə mövcud olmayacaqdır.¹

Aydındır ki, bu məsələnin həyata keçməsindən sonra imamı aradan götürmək Mə`mun üçün çox da çətin deyildi. Mə`mun bu qərarı həyata keçirmək üçün imamı Mədinədən Mərvə çağırtdırdı; imam gəldikdən sonra əvvəlcə xilafəti, ondan sonra isə vəliəhdliyi qəbul etməyi ona təklif etdi. İmam isə bəhanə gətirərək onu qəbul etməməyə çalışdı. Nəhayət müəyyən yollarla ona qəbul etdirdi, imam da bu şərtlə qəbul etdi ki, hökumət işlərində, dövlət mə`murlarının işə tə`yin edilməsi və ya işdən çıxarılmasında əsla müdaxilə etməsin.²

Bu hadisə 200-ci hicri ilində baş verdi. Lakin çox keçmədən Mə`mun şiələrin çox sür`ətlə inkişaf etməsini, imama qarşı məhəbbətlərinin daha da şiddətlənməsini, ümumxalq kütlələrinin, hətta ordu komandirləri və dövlət mə`murlarının çox qəribə şəkildə imama üz gətirməsini gördükdə öz səhvlərini anladı və çarə axtarmaq fikrinə düşdü. Nəhayət imamı zəhərləyib şəhid etdi. Səkkizinci imam şəhid edildikdən sonra hal-hazırda Məşhəd adlandırılan Tus şəhərində dəfn edildi.

Mə`mun əqli elmlərin ərəb dilinə tərcüməsinə çox maraq göstərirdi. Onun təşkil etdiyi böyük bir elmi məclisdə sair din və məzhəb rəhbərləri iştirak edir, dərin elmi mübahisələrə girişirdilər. Səkkizinci imam da o məclisdə iştirak etmiş, sair din və məzhəblərin alimləri ilə elmi mübahisələr aparmışdı. Bu mübahisələrin çoxu şiələrin hədis kitablarında mövcuddur.¹