Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

ŞİƏLƏR - ON İKİ- ON DÖRDÜNCÜ ƏSRLƏRDƏ

Son üç əsrdə şiə məzhəbinin inkişafı öz təbii formasında davam etmiş, on dördüncü hicri əsrinin axırları olan müasir dövrdə şiəlik İranda rəsmi və ümumi bir məzhəb kimi tanınmışdır. Yəmən və İraqda da əhalinin əksəriyyətini şiələr təşkil edir. Dünyanın müsəl-manlar yaşayan bütün ölkələrində şiələr vardır, artıq onların sayı yüz milyonlarladır.

ŞİƏLƏRİN FİRQƏLƏRƏ BÖLÜNMƏSİ

FİRQƏLƏRƏ PARÇALANMA VƏ BƏ`Zİ CƏRƏYANLARIN ARADAN GETMƏSİ

Hər bir məzhəbin bir sıra özünəməxsus məsələləri vardır ki, onun ilkin qayda və prinsiplərini təşkil edir; ikinci dərəcəli məsələlər və həmin məzhəb ardıcılları tərəfindən qəbul edilən müştərək məsələ-lərdən əlavə, onların ixtilaflı olduğu təfərrüat isə “şö`bələr” adlanır.

Şö`bə və ya firqələrə ayrılma bütün dinlərdə, xüsusilə dörd səmavi din olan xristianlıq, yəhudilik, məcusluq və islamda da mövcuddur. Şiə məzhəbi Əhli-beytdən (ə) olan rəhbərlərin (Əli (ə), Həsən ibni Əli (ə), Hüseyn ibni Əli (ə)-ın) dövründə heç bir şö`bəyə parçalan-mamışdır. Lakin imam Hüseyn (ə) şəhid olduqdan sonra şiələrin əksəriyyəti həzrət Əli ibni Hüseyn (ə)-ın imamətinə inandılar. “Keysaniyyə” adı ilə məşhur olan və azlıq təşkil edən bir dəstə isə Əli (ə)-ın üçüncü oğlu Məhəmməd ibni Hənəfiyyəni imam hesab edərək onu və`də verilən Məhdi adlandırdılar; onların əqidəsinə görə o, Rəzva dağında qeybə çəkilmişdir və öz vaxtında zahir olacaqdır!

İmam Səccad (ə)-ın vəfatından sonra şiələrin əksəriyyəti onun oğlu imam Məhəmməd Baqir (ə)-ın imamətinə inandılar; yenə də azlıq təşkil edən bir dəstə imam Səccad (ə)-ın şəhid olmuş Zeyd adlı başqa bir oğlunun imamətinə inanaraq, zeydiyyə adlandılar.

İmam Məhəmməd Baqir (ə)-ın vəfatından sonra şiələr onun oğlu imam Cə`fər Sadiq (ə)-a iman gətirdilər; o həzrət də vəfat etdikdən sonra şiələrin əksəriyyəti o həzrətin oğlu imam Musa Kazim (ə)-ı yeddinci imam kimi qəbul etdilər. Az bir dəstə isə altıncı imamın sağlığında onun vəfat edən oğlu İsmaili imam hesab etdilər. Bunlar da əksəriyyət təşkil edən şiələrdən ayrılaraq ismailiyyə adı ilə məşhurlaşdılar. Bə`ziləri də o həzrətin Əbdullah adlı oğluna, digərləri isə onun Məhəmməd adlı başqa bir oğlunun imamətinə inandılar; digər bir qrup isə imamətin o həzrətdə sona çatdığını güman edərək onu axırıncı imam hesab etdilər.

İmam Musa Kazim (ə)-ın şəhadətindən sonra şiələrin əksəriyyəti imam Riza (ə)-ı səkkizinci imam hesab etdilər; qeyd olunduğu kimi, bə`ziləri də imamətin yeddinci imamda başa çatdığına əqidə bəsləyərək, vaqifiyyə adı ilə məşhurlaş-dılar.

Artıq səkkizinci imamdan on ikinci imama qədər nəzərə çarpacaq parçalanma baş vermədi; baş versə də, bir neçə gündən sonra öz-özünə məhv olub aradan getdi. Misal üçün, onuncu imamın oğlu Cə`fər, öz qardaşı Həsən Əskərinin vəfatından sonra imamət iddiası etdi; bir neçə nəfər ona inandı, lakin bir neçə gündən sonra onlar da onun ətrafından dağıldılar və Cə`fər də öz iddiasından əl çəkdi. Qeyd etmək lazımdır ki, görkəmli şiə şəxsiyyətləri arasında kəlami və fiqhi məsələlər barəsində yaranan ixtilafları da məzhəbi parçalanma hesab etmək olmaz.

Şiəlikdən ayrılan və əksəriyyət qarşısında dayanan bu firqələr az bir müddət ərzində aradan getdilər; bunlardan yalnız zeydiyyə və ismailiyyə firqələri qaldı. Hal-hazırda da onlardan bir dəstəsi Yəməndə, Hindistanda, Livanda və başqa yerlərdə yaşayırlar. Buna görə də əksəriyyət təşkil edən on iki imamçı şiələrlə yanaşı, bu iki firqəni də araşdıracağıq.