Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

ZEYDİYYƏ ŞİƏLƏRİ

Zeydiyyə firqəsi imam Səccad (ə)-ın oğlu Zeydin ardıcıllarına deyilir. Zeyd 121-ci hicri ilində əməvi xəlifəsi Hişam ibni Əbdülməlikin əleyhinə qiyam etdi; bir dəstə adam ona bey`ət etsə də, sonradan o, Kufədə xəlifənin tərəfdarları ilə döyüşdə öldürüldü.

O, öz ardıcıllarının nəzərində Əhli-beytin beşinci imamı sayılır. Ondan sonra oğlu Yəhya ibni Zeyd onun yerini tutdu və əməvi xəlifəsi Vəlid ibni Yezidin əleyhinə başladığı qiyamda öldürüldü; ondan sonra da Abbasi xəlifəsi Mənsurun əleyhinə qiyam edib öldürülən Məhəmməd və İbrahim ibni Əbdüllah da imamət məqamına seçildilər.

O hadisədən sonra zeydiyyə firqəsi pərakəndə vəziyyətdə idi; nəhayət Zeydin nəslindən olan Nasir Xorasanda qiyam etdi və yerli hökumət tərəfindən tə`qib olunduğuna görə oradan qaçıb, hələ də əhalisi islamı qəbul etməyən Mazandarana getdi. O, 13 illik təbliğ və də`vətdən sonra bir çoxlarını müsəlman etdi, onları zeydiyyə məzhəbinə inandırdı və onların köməyi ilə də Təbəristanı ələ keçirib imamətə başladı. Onun bir neçə nəsli sonradan həmin yerlərdə bir müddət imamət etdilər.

Zeydiyyə firqəsinin əqidəsinə görə Fatimə (ə)-ın nəslindən olan hər bir alim, zahid, şücaətli və səxavətli bir şəxs haqqı bərqərar etmək üçün qiyam etsə, imam ola bilər.

Bu firqə, yarandığı ilk çağlarda Zeydin özü kimi, əvvəldəki iki xəlifəni (Əbu Bəkr və Öməri) də imam hesab edirdilər; lakin bir müddətdən sonra onların adını imamların sırasından çıxarıb, imamətin Əli (ə)-dan başlandığına inandılar.

Qeyd olunanlara əsasən, zeydiyyə firqəsi üsulidində mö`təzilə, füruidində isə dörd sünnü məzhəbindən birinin başçısı olan Əbu Hənifənin fiqhində idilər. Bə`zi məsələlərdə onların arasında ixtilaf da gözə dəyir.¹