Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

FE`Lİ SİFƏTLƏR

Sifətlər (yuxarıda qeyd olunanlardan əlavə) digər bir bölgüyə əsasən zat və fe`l sifətləri olaraq iki yerə bölünür. Belə ki, sifət, məsələn, həyat, elm, qüdrət bə`zən tə`yini söz birləşməsinin ikinci tərəfi ilə (sifət sahibinin) birlikdə olur. Belə ki, bu sifətlər diri, bilikli və bacarıqlı insanla yanaşıdır və biz insanı, hətta ondan başqa bir şeyi fərz etməsək belə, onlarla vəsf olunmadan fərz edə bilmərik. Bə`zən də təkcə ikinci tərəflə birgə deyildir; o, sifətlərlə vəsf edilmək üçün başqa bir şeyin gerçəkləşməsinə ehtiyac duyur. Məsələn, yazıçılıq, nitq söyləmək və s. kimi şeylər. Çünki insan o zaman yazıçı ola bilər ki, onun kağızı, qələmi, mürəkkəbi olsun; o vaxt xitab edə bilər ki, onun üçün müəyyən eşidənlər fərz olunsun; o zaman istəyə bilər ki, istənilən bir şeyi olsun. İnsanın özünün fərz edilməsi bu sifətlərin gerçəkləşməsinə kifayət etmir.

Buradan aydın olur ki, Allahın həqiqi sifətləri (yuxarıda da qeyd olunduğu kimi Onun zatı ilə eynidir və) yalnız birinci qismdəndir. Amma onların gerçəkləşməsində başqa şeyin varlığına ehtiyac duyulan ikinci qismə gəldikdə isə, Ondan başqa olan hər bir şey Onun məxluqudur, yaranışda Ondan sonradır. Öz yaranışı ilə vücuda gətirdiyi sifətləri də zati sifəti və Allahın zatı ilə eyni hesab etmək olmaz.

Allah-taala barəsində yaradılışın gerçəkləşməsi üçün sübut olunan sifətlər, o cümlədən yaradan, hərəkət etdirən, tə`lim-tərbiyə verən, dirildən, öldürən, ruzi verən və s. kimi sifətlər zat ilə eyni deyildir; onlar fe`l sifəti olub zata əlavə edilir.

“Fe`l sifəti” dedikdə bir fe`lin gerçəkləşməsindən sonra zatdan deyil, məhz həmin fe`ldən başa düşülən müəyyən bir sifət nəzərdə tutulur. Məsələn, yaradılış gerçəkləşdikdən sonra yaradılan varlıqlardan Allahın yaradan olması sifəti düşünülür. Bu sifət də Allahın-taalanın müqəddəs zatı ilə deyil, yaradılanların özü ilə birgədir ki, bir sifətin yaranması ilə zatın bir haldan başqa hala çevrilməsi lazım gəlməsin.

Şiələr iradə və kəlam kimi iki sifəti bu sözlərin özündən başa düşülən mə`naya götürərək fe`l sifəti¹ hesab edirlər (iradə istəmək, kəlam isə kəlmənin mə`nasını kəşf etmək). Amma sünnülərin əksəriyyəti onu elm mə`nasına götürərək zati sifətlərdən hesab etmişlər.