Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

ƏMƏLLƏRİN BATİNİNDƏ İMAMƏT

İmam insanların zahiri əməlləri ilə əlaqədar rəhbər və yol göstərən olduğu kimi, onların batinində də rəhbərlik məqamına malikdir və o insaniyyət karvanının başında duraraq batin yolu ilə insanları Allaha doğru yüksəldir. Bu həqiqətin aşkar olması üçün iki müqəddiməyə diqqət yetirmək lazımdır:

1. Şübhəsiz, həm islamın, həm də sair dinlərin nəzərinə görə insanın həqiqi və əbədi xoşbəxtliyinin, yaxud bədbəxtliyinin səbəbi və amili onun yaxşı və pis əməlləridir ki, asimani din yolları ona tə`lim verir. İnsan Allahın ona verdiyi fitrət vasitəsilə də bu işlərin yaxşı və ya pis olduğunu dərk edir.

Allah-taala vəhy və nübuvvət yolu ilə bu əməlləri insanların təfəkkür səviyyəsinə uyğun, həmçinin özümüzün ictimai dilimizlə əmr, nəhy (qadağan), təhsin (tə`rif) və təqdih (qəbahətli bilmə) yolu ilə bəyan edir; itaət etmək, yaxud itaətsizlik müqabilində yaxşı əməl sahiblərinə və itaət edənlərə bütün insani kamal və istəklərin hamısını əhatə edən şirin və əbədi həyat müjdəsi verir, zalımlar və yaramaz əməl sahibləri üçün hər növ bədbəxtçilik və nakamlıqla yanaşı olan acı əbədi həyatı xəbər vermişdir.

Şübhəsiz, hər bir cəhətdən təsəvvür səviyyəmizdən çox-çox yüksəkdə dayanan Allah-taala bizim kimi ictimai təfəkkürə malik deyil və ağalıq-nökərlik, sahibkar-fəhlə, əmr, nəhy, muzd və mükafat kimi e`tibari və şərti işlər bizim ictimai həyatımızdan kənarda mövcud deyildir; ilahi nəzm də Onun yaratdıqlarıdır ki, onda hər bir varlığın yaradılışı həqiqi rabitələr və bağlılıqlar əsasındadır.¹

Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) bəyanlarında qeyd olunduğu kimi din bizim adi düşüncə səviyyəmizdən qat-qat yüksəkdə olan həqiqət və maarifləri əhatə edir. Belə ki, Allah-taala təfəkkür səviyyəmizə uyğun olan bəyan və bizim üçün dərk olunası bir din nazil etmişdir.

Buradan belə bir nəticə alınır ki, yaxşı və pis əməllərin əbədiyyət dünyasında olan həyat və onun xüsusiyyətləri ilə həqiqi bir rabitəsi vardır ki, gələcək həyatın yaxşı və ya xoşagəlməz olması bu əməllərin nəticəsidir.

Başqa sözlə desək, yaxşı və pis əməldən hər biri insanın batinində elə gerçəkliklər yaradır ki, onun gələcək həyatı məhz bunlardan asılıdır.

İnsan başa düşsə də, düşməsə də eynilə tərbiyə olunan uşağa bənzəyir. Belə ki, o müəllimin “bunu et, onu etmə” deyə verdiyi göstərişlərdən başqa bir şey eşitmir, yerinə yetirdiyi işlərin zahirindən başqa bir şey başa düşmür. Lakin böyüdükdən və tə`lim-tərbiyə dövrünü keçirdikdən sonra öz batinində yaratdığı dəyərli ruhi səciyyələr vasitəsilə cəmiyyətdə xoşbəxt həyata malik olacaqdır; müəllimin xoşməramla verdiyi göstərişlərdən imtina edərsə, bədbəxtliklərdən başqa bir şey əldə etməyəcəkdir.

Başqa bir misalla, həkimin göstərişləri ilə müəyyən müddət dava-darman içən, daim idmanla məşğul olan bir xəstəyə bənzəyir; onun, bu halda həkimin göstərişlərini icra etməkdən başqa bir işi yoxdur. Lakin bu göstərişlərin nəticəsində onun orqanizmində xüsusi halət və normallıq meydana gəlir ki, bu da onun sağlamlıq və xoşbəxtliyinin səbəbi və mənşəyi olur.

Bir sözlə, insan bu zahiri həyatın batinində başqa bir batini (mə`nəvi) həyata da malikdir ki, bu da onun əməllərindən qaynaqlanır, inkişaf edir. Axirət aləmində onun bədbəxtlik və ya xoşbəxtliyinin bu əməllərlə tam əlaqəsi vardır.

Qur`an bu əqli bəyanı təsdiq edir və bir çox ayələrdə¹ yaxşı əməl və iman sahibləri üçün bu həyatdan daha yüksəkdə olan bir həyat, bu ruhdan daha aydın olan bir ruh olduğunu isbat edir və əməllərin batini nəticələrinin daimi olaraq insanla yanaşı olduğunu deyir.

Peyğəmbər hədislərində də bu məsələyə çoxlu işarələr edilmişdir.²

2. Bir çox hallarda bizim hər hansı birimiz öz dediyinə əməl etməsə belə, kimi isə yaxşı və ya pis işlərə doğru hidayət edir. Lakin hidayət və rəhbərlikləri Allahın əmri ilə olan peyğəmbərlər və imamlarda belə bir hal heç vaxt müşahidə olunmaz; onlar hidayət etdikləri və rəhbərliyini öhdələrinə aldıqları dinə özləri də əməl edir, camaatı mə`nəvi həyata doğru sövq etdikləri halda özləri də mə`nəvi həyata malikdirlər. Çünki Allah Özü bir kəsi hidayət etməsə başqalarının da hidayətini ona həvalə etməz, Allahın xüsusi hidayətində heç vaxt qanun pozuntusuna imkan verilməz. Bu bəyanlardan aşağıdakı nəticələri almaq olar:

1. Hər bir ümmətin peyğəmbər və imamı mə`nəvi həyat kamalında ən yüksək məqama malikdirlər; onlar insanları həmin həyata doğru də`vət edir və öz də`vətlərinə lazımi və kifayət qədər əməl edib mə`nəvi həyata malik olurlar.

2. Onlar bu yolun ilkin şəxsiyyətləri hesab olunurlar; rəhbər və başçı olduqlarından hamıdan üstün və fəzilətli sayılırlar.

3. Allahın əmri ilə hər hansı bir ümmətin rəhbərliyini əlinə alan şəxs zahiri əməllər mərhələsində rəhbər və yol göstərən olduğu kimi, mə`nəvi həyat mərhələsində də rəhbərdir; əməllərin həqiqəti də onun rəhbərliyi ilədir.²