Müəllif: Əllamə Seyyid Məhəmməd hüseyn Təbatəbai

ON İKİ İMAMIN TƏRCÜMEYİ-HALI

(İxtisarla)

BİRİNCİ İMAM

Birinci imam həzrət Əmirəl-mö`minin Əliyyibni Əbi Talib (ə)-dır. O, Bəni-haşimin ağsaqqalı və Peyğəmbərin (s) əmisi Əbu Talibin oğludur; Əbu Talib, Peyğəmbəri (s) öz himayəsinə götürmüş, öz evində saxlayaraq böyütmüş və be`sətdən sonrakı illərdə də o həzrəti himayə edərək ərəb kafirlərinin, xüsusilə Qüreyşin təzyiq və tə`qiblərindən qorumuşdur.

Əli (ə) (məşhur nəzəriyyəyə əsasən) be`sətdən on il qabaq dünyaya gəlmiş və altı aydan sonra Məkkədə və onun ətrafında baş verən qəhətlik nəticəsində Peyğəmbərin (s) xahişi ilə atasının evindən öz evinə gətirərək özü birbaşa onun tə`lim-tərbiyə işi ilə məşğul olmuşdur.¹

Bir neçə ildən sonra Peyğəmbər (s) nübuvvət məqamına çatdıqdan, ilk dəfə olaraq Həra mağarasında asimani vəhy nazil olduqdan sonra mağaradan çıxıb öz evinə yola düşdükdə başına gələn əhvalatları həzrət Əliyə (ə) danışmış və o da iman gətirmişdir.²

Peyğəmbər (s) öz qohum-əqrəbalarını öz dininə də`vət ediyi zaman buyurmuşdur: “Sizdən mənim də`vətimi qəbul edən ilk şəxs mənim xəlifəm, vəsim və vəzirim olacaqdır.” Bu zaman yerindən qalxan yeganə şəxs həzrət Əli oldu. Peyğəmbər (s) də onun imanını qəbul edərək onun barəsində verdiyi və`dələrə əməl etdi.¹

Buna görə də Əli (ə) islama iman gətirən, heç vaxt Allahdan başqasına sitayiş etməyən ilk şəxsdir.

Əli (ə) həmişə Peyğəmbərin (s) yanında olardı. O həzrət Məkkədən Mədinəyə hicrət edəndə, kafirlərin o həzrətin evini mühasirə aldığı və gecənin axırında qəfildən evinə daxil olaraq onu qətlə yetirməyi, yatağında tikə-tikə doğramağı qərara aldıqları hicrət gecəsində Əli (ə) onun yatağında yatdı və o həzrət evdən çıxıb Mədinəyə yollandı.²

O həzrətdən sonra onun vəsiyyətlərinə uyğun olaraq camaatın əmanətlərini sahiblərinə qaytardı, öz anası, Peyğəmbərin (s) qızı və digər iki qadınla birlikdə Mədinəyə hərəkət etdi.³ Mədinədə də həmişə Peyğəmbərlə (s) yanaşı idi və o həzrət heç bir halda - nə xəlvətdə və nə də aşkarda Əli (ə)-ı gözündən uzağa qoymurdu; öz yeganə və sevimli qızı Fatimeyi-Zəhranı ona ərə verdi.

Peyğəmbər (s) səhabələr arasında qardaşlıq əqdi oxuyan zaman Əli (ə)-ı özünə qardaş seçdi.⁴ Əli (ə) Peyğəmbərin (s) iştirak etdiyi bütün müharibələrdə ön cəbhədə vuruşmuşdur. Yalnız Təbuk müharibəsində Peyğəmbər (s) onu Mədinədə öz yerinə canişin tə`yin edib getmişdir.⁵

O həzrət heç bir müharibədə meydandan qaçmamış, heç bir güclü pəhləvanın qarşısında aciz qalmamış və heç bir işdə Peyğəmbərlə (s) müxalifətçilik etməmişdir. Belə ki, həzrət Peyğəmbər (s) onun barəsində belə buyurur: “Heç vaxt haqq Əlidən, Əli də Haqdan ayrılmaz.”¹

Peyğəmbər (s) vəfat edərkən Əli (ə)-ın 33 yaşı var idi. O, bütün dini fəzilətlərdə hamıdan üstün, Peyğəmbər (s.ə.v.v) səhabələri arasında ən çox imtiyaza malik olmasına baxmayaraq cavan olduğu, müharibələrdə Peyğəmbər (s.ə.v.v)-in önündə çoxlu kafir qanları axıtması və camaatın onunla düşmən olduğu bəhanə edilərək xilafətdən kənarlaşdırıldı; bununla da o həzrət müsəlmanların ümumi işindən tamamilə kənarda qaldı. Bu müddət ərzində evdə oturub müəyyən şəxslərin tə`lim-tərbiyə işləri və həqiqi islam ruhunda maarifləndirmə məsələsi ilə məşğul oldu. Bu minvalla Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra üç xəlifənin xilafəti dövranını başa vurdu və üçüncü xəlifənin qətlindən sonra camaat o həzrətə bey`ət edərək xilafətə seçdilər.

Həzrət Əli (ə) özünün 4 il 9 ay davam edən xilafəti dövründə Peyğəmbərin (s) sirəsinə, rəftar və davranışlarına əməl etdi, öz xilafətinə inqilabi bir rəng verdi və cəmiyyətdə əsaslı islahat işləri apardı. Əlbəttə, bu islahatlar bə`zi sövdəgərlərin ziyanına tamam olduğuna görə də önlərində Ayişə, Təlhə, Zübeyr və Müaviyə olmaqla, səhabələrdən bir qrupu üçüncü xəlifənin intiqamını bəhanə edərək müxalifətçiliyə başladılar və islam ölkəsində iğtişaş yaratdılar.

O həzrət yaradılan bu fitnəni söndürmək üçün Bəsrə yaxınlığında Ayişə, Təlhə və Zübeyrin başladığı silahlı qiyamı yatızdırdı və bu zaman tarixdə məşhur olan Cəməl müharibəsi baş verdi. Sonrakı müharibə – Siffeyn müharibəsi də İraq, Şam sərhədlərində Müaviyə ilə baş verdi və bir il yarım davam etdi. Digər bir müharibə isə xəvariclə baş verdi və Nəhrəvan adlandırıldı. Buna görə də o həzrətin öz xilafəti dövründəki əsas sə`yləri daxili ixtilafların aradan qaldırılmasına, iğtişaşların yatırılmasına sərf olundu və qısa müddətdən sonra 40-cı hicri ilinin Ramazan ayının 19-da sübh çağı Kufə məscidində namaz üstündə xəvaric firqəsindən olan ibni Mülcəm tərəfindən zərbətlənərək həmin ayın 21-də şəhid oldu.¹

Tarixi mə`lumatlara əsasən, Əmirəl-mö`minin Əliyyibni Əbi Talib (ə) bütün insani kamallara malik idi və heç bir nöqsanı yox idi; islami fəzilətlərdə Peyğəmbərin (s) yetirməsinin kamil nümunəsi idi.

O həzrətin şəxsiyyəti ətrafında aparılan tədqiqatlar, sünnü və şiə alimləri tərəfindən yazılan kitablar tarix boyu heç bir şəxsiyyət barəsində edilməmişdir. Əli (ə) elm və bilikdə Peyğəmbər (s) səhabələrinin və sair islam əhlinin ən biliklisi idi. O, islamda ilk dəfə olaraq öz elmi bəyanları ilə bürhan və istidlal qapısını açdı, ilahi maarifdə fəlsəfi bəhsləri işıqlandırdı, Qur`anın batini mə`nalarından danışdı, Qur`anın zahirinin qorunub saxlanılması üçün ərəb qrammatikasını yaratdı. O, xitabət kürsüsündə ən qüdrətli bəyana malik olan şəxsiyyət idi.

Əli (ə)-ın şücaəti dillər əzbəri idi. Həm Peyğəmbərin (s) dövründə, həm də ondan sonra baş verən müharibələrdə heç vaxt qorxmamış, əsla iztirab hissi keçirməmişdi. Ühüd, Hüneyn, Xeybər və Xəndək müharibələrində Peyğəmbərin (s) dostları və səhabələrinin dəfələrlə qorxuya düşdüyü ağır şəraitlərdə, yaxud qaçıb dağılışdıqları vaxt o, heç vaxt düşmənə arxa çevirməmiş, onunla döyüşməyə gələn ərəb qəhrəmanları və şücaətli pəhləvanlar heç vaxt onun əlindən sağ qurtara bilməmişdir. Bununla yanaşı qüdrətin son nöqtəsində olduğu vaxt zəifləri öldürmür, qaçanları tə`qib etmir, qəfil hücum etmir, suyu düşmənin üzünə bağlamırdı. Tarixdə qeyd olunur ki, o həzrət Xeybər müharibəsində qalaya hücum edərək onun qapısının halqasından yapışmış və bir təkanla o qapını çıxarıb yerə atmışdı.¹

Həmçinin Məkkə fəth olunan gün Peyğəmbər (s) bütləri sındırmağı əmr edəndə Əli (ə) Məkkənin ən böyük bütü sayılan və zahiri baxımdan da ən böyük büt olan, Kə`bənin yuxarı başından asılan Hübəli məhz Peyğəmbərin (s) əmri ilə onun çiyninə çıxaraq yerindən çıxarıb yerə saldı.²

Əli (ə) dini təqva və haqqa ibadət baxımından da yeganə şəxsiyyət idi. Peyğəmbər (s) onun yanına gələrək Əli (ə)-ın bə`zi xüsusiyyətlərindən gileylənən şəxslərin cavabında buyururdu: “Əlini məzəmmət etməyin, çünki o Allah aşiqidir!”³

Əbu Dərda adlı bir səhabə gecələrin birində o həzrəti Mədinənin xurma bağlarında necə ah-zar edərək Allah qorxusundan öldüyünü zənn etmişdi; dərhal o həzrətin evinə gəlmiş və Peyğəmbərin (s) qızı Fatimeyi-Zəhraya ərinin vəfatı münasibəti ilə başsağlığı vermişdi. Bu zaman Peyğəmbərin (s) qızı buyurdu: “Mənim əmioğlum ölməmişdir, o, ibadətdə Allah qorxusundan qəşş etmişdir. Bu hal onun üçün çox baş verir.”

Əli (ə) öz hakimiyyəti altında yaşayan insanlarla mehriban rəftar edir, fəqirlərə nəvaziş edib can yandırır, onlara ehsan və bəxşiş etməyə çox diqqət yetirirdi. Əlinə düşən hər bir şeyi Allah yolunda kasıblara və fəqirlərə verir, özü isə ən çətin şəraitdə və sadə vəziyyətdə yaşayırdı. O həzrət əkinçiliyi sevir, əksər hallarda kəhriz,quyu və bulaqlar qazır, ağac əkir, torpaq sahələrini abadlaşdırırdı. Bu yolla abad etdiyi hər bir mülkü, qazdığı hər bir kəhrizi fəqirlərə vəqf edirdi. “Əlinin sədəqələri” adı ilə məşhur olan vəqfləri ömrünün axırlarında çox böyük məbləğdə qazanca malik idi (24 min dinar qızıl pul dəyərində qeyd olunmuşdur).¹