MüƏLLİFDƏN

YEDDİNCİ NƏZƏR 
QURANDA NƏZƏRƏ ÇARPAN DİGƏR İXTİLAFLAR 
Deyirlər:
Yeddi qiraət üsulu deyildikdə [altıncı nəzərdə işarə 
olunan mətləblər deyil], qiraətin özündə olan ixtilaflar nəzərdə 
tutulur. 
Bu nəzəriyyəyə əsaslanan Zərqani, özünün «Ləvayih» adlı 
kitabında Əbülfəzl Razidən nəql edərək yazır: Hər bir ifadədə 
mövcud olan ixtilaf bu yeddi xüsusiyyətdən xaric deyildir. 
1. Şəxsi adların kişi və ya qadın cinsində tək, təsniyə
*
(ikilik – bu 
ərəb dilinə aid olan bir xüsusiyyətdir) və cəm halında işlənməsi; 
2. Fellərdə indiki, keçmiş, gələcək və əmr formasında yaranmış 
ixtilaflar; 
3. Hərəkə (sait hərflər) və erab (ismin müxtəlif halları) 
baxımından yaranmış ixtilaflar; 
4. Edilən əlavələr və nöqsanlardan yaranmış ixtilaflar; 
5. İfadələrin bir-birlərindən əvvəl və ya sonra tələffüz olunması 
nəticəsində yaranmış ixtilaflar; 
6. Kəlmələrin əvəz olunması və ya dəyişilməsi nəticəsində 
yaranmış ixtilaflar; 
Fəth, imale, tərqiq, təfxim, idğam, izhar kimi yeni kəlmə və 
ləhcələrin meydana gəlməsi. Belə ki, bəzi qəbilələr bu kimi ifadələri 
bir mənada, digər qəbilələr isə tam başqa bir mənada işlətmişlər. 
Cavab: 
Bu nəzəriyyə də digər nəzəriyyələr kimi batil və 
əsassızdır. Çünki, 6-cı nəzəriyyəyə tutulan 1-ci, 4-cü və 5-ci iradları 
bu nəzəriyyəyə də aid etmək olar. 
Nəzəriyyəyə tutulan digər iradlardan biri də ad (sifət) və 
fellərdəki ixtilafların ayrı-ayrılıqda hesab olunmasıdır. Bir haldakı, 
ixtilaf onların hər birinin yalnız zahiri formasındadır. Demək biz, 
onların hər ikisini ixtilafa səbəb olan eyni amil hesab etməliyik və 
belə olduqda ixtilafların sayı altıdan artıq olmayacaqdır. 
Yox, əgər bütün xüsusiyyətləri nəzərə almalı olsaq, gərək fellərin 
indiki, keçmiş, gələcək, əmr, tək, təsniyə və cəm halında istifadə 
olunmalarını ayrı-ayrılıqda müxtəlif fərqlərə (hissələrə) ayıraq. Və 

---

181 
belə olduqda isə ixtilafların sayı nəzərdə tutulandan daha çox 
olacaqdır. 
Zərqani, İbni Quteybədən nəql edərək deyir: Cümlələrdə idğam, 
izhar, rum, işmam, təxfif və təshildə ixtilafın yaranması onun bir 
cümlə kimi formalaşmasına heç bir mənfi təsir göstərmir və bu 
halda onları ixtilafa səbəb olan amillərdən biri hesab edə bilmərik. 
Demək, qiraətdə nəzərə çarpan ixtilafların sayını altıdan çox 
təsəvvür etmək mümkün deyil. 
1. Kəlmənin əslində deyil, zahiri formasında nəzərə çarpan ixtilaf 
«baid» (uzaqlaşdırmaq) felinin keçmiş və ya əmr formasında və 
«əmanətəhum» (sizə əmanət olunan şeylər) cümləsinin tək və ya 
cəm halda istifadə olunmasında yaranmış ixtilaf kimi; 
2. Kəlmənin zahiri formasında deyil, əslində mövcud olan ixtilaf 
«nunşizuha» kəlməsinin bəzən «ra», bəzən də «za» hərfləri ilə 
tələffüz olunması kimi; 
3. Həm kəlmələrin əslində, həm də zahiri formasında nəzərə 
çarpan ixtilaf «ihn» və «sovf» kəlmələri arasında olan ixtilaf kimi; 
4. Erabda nəzərə çarpan ixtilaflar; Məsələn, «və ərculkum» 
kəlməsi bəzən fəthə ilə, yəni «və ərculəkum» və bəzən də «və 
ərculikum» oxunur. 
5. İfadələrin bir-birindən əvvəl və ya sonra qiraət olunması 
nəticəsində yaranan ixtilaflar; 
6. Əlavə və ya əskiltmələr nəticəsində yaranan ixtilaflar.