MüƏLLİFDƏN

DOQQUZUNCU FƏSİL 
QURANIN YIĞILIB KİTAB HALINA SALINMASI 
1. Quranın yığılmasına dair nəql olunmuş rəvayətlər; 
2. Quranın yığılmasına dair nəql olunmuş rəvayətlərə verilən 
cavablar: 
Birinci cavab: 
Rəvayətlərdə nəzərə çarpan nöqsan və 
çatışmamazlıqlar. 
İkinci cavab: 
Rəvayətlərdəki ziddiyyətlərin araşdırılması. 
Üçüncü cavab: 
Quranın rəvayətələrə olan baxışı; 
Dördüncü cavab: 
Quranın yığılmasına dair nəql olunmuş 
hədislərə əqli baxış;
 
Beşinci cavab: 
Quranın yığılmasına dair nəql olunmuş hədislər 
və müsəlman icması; 
Altıncı cavab: 
Müsəlman icmasının Qurana əlavələr olunmasına 
olan mənfi baxışları; 
3. Quranın yığılmasına dair irəli sürülmüş düzgün nəzəriyyə; 
4. Nəticə. 

---

226 
QURANIN YIĞILMASINA DAİR NƏQL OLUNMUŞ 
RƏVAYƏTLƏR 
QURANIN YIĞILMASINA DAİR NƏQL OLUNMUŞ 
RƏVAYƏTLƏRDƏN EDİLƏN SUİ-İSTİFADƏLƏR 
Ötən fəsillərdə «təhrif nəzəriyyəsi»nin tərəfdarlarının Quranın 
təhrif olunmasına dair irəli sürdükləri nəzəriyyə və dəlillərə işarə 
edib, onlara ayrı-ayrılıqda qənaətbəxş cavablar verildi. Bu fəsldə də 
onların istinad etdikləri dördüncü dəlilə işarə edib onlara lazımı 
cavablar verəcəyik. 
Quranın yığılması «təhrif nəzəriyyəsi» tərəfdarlarının daim 
diqqət mərkəzində olmuş və ondan sui-istifadə etmək istəmişlər. 
İstinad etdikləri dəlillərin birində deyilir: Quranın yığılması 
adətən təhrifə yol verilməklə həyata keçmişdir. Bu səbəbdən də biz, 
Quranın təhrif olunduğunu tərəddüd etmədən qəbul etməliyik. 
Cavab: 
Onlar belə güman edirlər ki, Quran Əbu Bəkrin fərmanı 
ilə yığılmışdır. Belə ki, «Bir Məunə» döyüşündə Quran hafizlərinin 
yetmiş, Yəmamə döyüşündə isə dörd yüz nəfərinin həlak olması 
Əbu Bəkri təşvişə saldı. O, qorxur ki, əgər baş verən hadisələr bu 
minvalla davam edərsə, hafizlər son nəfərə kimi həlak olacaq və 
nəticədə Quran aradan gedəcəkdir. Bu səbəbdən də Quranın vahid 
nüsxə halına salınması üçün Ömər və Zeyd ibni Sabitə pərakəndə 
olaraq yayılmış ayələri iki nəfərin şahidliyi ilə yığılmasını əmr edir. 
Demək nəticədə, ya Quran təhrif olunmuş və ya heç olmasa təhrif 
olunuduğuna ehtimal vermək olar. Məsələn, bir və ya bir neçə 
şairin pərakəndə olaraq yayılmış şerlərini vahid şer toplusu halına 
salmaq istəyiriksə, unutqanlıq, çatışmamazlıq və ya müxtəlif 
səbəblər üzündən heç olmasa onlardan bir neçəsini bu topluya daxil 
edə bilməyəcəyimizə ehtimal verməliyik. 
Belə bir əsassız dəlilə istinad edərək, Quranın təhrif olunduğunu 
qəbul edirlər. Bu səbəbdən də cavab olaraq, Quranın yığılmasına 
dair nəql olunmuş mötəbər rəvayətlərə istinad edərək bu 

---

227 
nəzəriyyənin əsassız olduğunu, Quran elmləri məcmuəsində yeni 
fəsil açmaqla isbat etmək istəyirik. İndi isə bu məzmunda nəql 
olunmuş rəvayətlərə diqqət yetirin. 
1. Zeyd ibni Sabit nəql etdiyi rəvayətdə deyir: Yəmamə döyüşü 
zamanı Əbu Bəkr məni yanına çağırdı. Onun xeyməsinə girdikdə 
Ömər ibni Xəttabın da orada olduğunu gördüm. Məni görcək dedi: 
Zeyd! Ömər deyir ki, döyüş qanlı-qadalı keçdiyi üçün Quran 
hafizlərinin bir çoxu həlak olmuş və onların sayı nəzərə çarpacaq 
qədər azalmışdır. Qorxuram ki, ağır döyüşlər baş versin və Quran 
hafizlərinin bu döyüşlərdə bütünlüklə həlak olması, Quran 
ayələrinin bir çoxunun unudularaq aradan getməsinə gətirib 
çıxarsın. Bu səbəbdən də belə bir qərara gəlmişik ki, pərakəndə 
Quran ayələrini bir yerə yığıb vahid nüsxə halına salaq. 
[Əbu Bəkr deyir:] Ömərə dedim: Peyğəmbərin (s) görmədiyi bir 
işi məndən tələb edirsən?! 
Ömər dedi: And olsun Allaha! Görə biləcəyimiz ən xeyirli iş 
varsa, o da budur. O, özü bunu dəfələrlə təklif etmişdir. Nəhayət, 
Allah qəlbimi öz nuru ilə işıqlandırdı və onun təklifini qəbul etdim. 
Zeyd deyir: Sonra Əbu Bəkr mənə dedi: Sən cavanlığından öz 
ağıl və dərrakənlə hamıdan fərqlənir, sədaqətinlə hamının 
etimadını qazana bilmisən. Hələ Peyğəmbərin (s) zamanında nazil 
olan vəhyləri kağız üzərinə köçürür və beləliklə Peyğəmbər və 
Quranla yaxın ünsiyyətdə ola bilirdin. Gəl bu ağır və eyni zamanda 
məsuliyyətli işi öz üzərinə götür. 
Zeyd sözlərinə əlavə edərək deyir: And olsun Allaha! Əgər Əbu 
Bəkr dağı qazıb başqa yerə daşınmasını əmr etsəydi, bu mənim 
üçün Quranı bir yerə yığmaqdan asan olardı. Bu səbəbdən də Əbu 
Bəkrin, Ömərə dediyini təkrar etdim. Peyğəmbərin (s) görmədiyi 
bir işi necə yerinə yetirə bilərsiniz? Əbu Bəkr dedi: And olsun 
Allaha! Müsəlmanlar yalnız buna ehtiyac duyurlar. Bu səbəbdən də 
Quranın yığılmasını təkidlə mənə əmr edir və mümkün qədər bu 
işə tez başlamağımı istəyirlər. Nəhayət özümün bu işə hazır 
olduğumu hiss etdim, pərakəndə olan ayələri kağız üzərindən və 
hafizlərin yaddaşlarından bir yerə yığıb vahid nüsxə halına saldım. 
Tapılması bir qədər çətin olan, Tövbə surəsinin son ayələri idi