MüƏLLİFDƏN

ÜÇÜNCÜ VƏ DÖRDÜNCÜ CAVAB 
ƏQL VƏ QURAN NÖQTEYİ-NƏZƏRİNDƏN 
QURANIN YIĞILMASINA DAİR NƏQL OLUNMUŞ 
RƏVAYƏTLƏR 
QURANIN, QURANIN YIĞILMASINA DAİR NƏQL 
OLUNMUŞ RƏVAYƏTLƏRƏ BAXIŞI 
Quranın yığılmasına dair nəql olunmuş rəvayətlər bir-birləri ilə 
və bu məzmunda nəql olunmuş digər rəvayətlərlə ziddiyyətlik 
təşkil etməklə yanaşı, Quranın bir çox ayələri ilə də düz gəlmir. 
Əvvəla bunu qeyd etmək lazımdır ki, Quran nazil olduğu ilk 
gündən onun bəzi surələri kitab əhlinin, hətta müşriklərin də 
ixtiyarında olmuşdur. Belə ki, Peyğəmbər (s), islamla mübarizə 
aparan müşrikləri mübarizə meydanına çağırır və onlara Quran 
kimi ikinci bir kitab, buna qadir olmadıqları təqdirdə Quran 
surələrinə oxşar on surə və buna da qadir olmadıqda heç olmasa bir 
surə gətirmələrini təklif edir. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olur 
ki, Quran nüsxələri nəinki əhli kitabın, hətta müşriklərin ixtiyarında 
belə olmuşdur. 
Digər tərəfdən isə, bir çox ayələrdə, eləcə də Səqələyn hədisində 
Quranın «kitab» adlandırıldığının şahidi oluruq. Belə ki, əgər 
Quran pərakəndə olaraq kağız, dəri və sümük parçalarının üzərinə 
yazılmış olsaydı, onu kitab adlandırmaq olmazdı. Çünki kitab, 
kamil nüsxə halına salınmış yazı toplusuna deyilir. 
QURANIN YIĞILMASINA DAİR NƏQL OLUNMUŞ 
RƏVAYƏTLƏRƏ ƏQLİ DƏLİLLƏR 
Quranın Peyğəmbərdən (s) sonrakı xəlifənin dövründə 
yığılmasına dəlalət edən rəvayətlər əql və dərrakə ilə də müvafiq 
deyildir. Peyğəmbərin (s) Qurana verdiyi əhəmiyyət, qiraət və 
yazılışı haqda nəql etdiyi hədislər, Quranın, hələ həzrət sağ ikən 
yığılmasını bir daha sübuta yetirir. Bir sözlə Quranın 

---

245 
Peyğəmbərdən (s) sonrakı xəlifələrin dövründə yığılmasına dəlalət 
edən rəvayətlər istər tarixi sənədlər, istər Peyğəmbərin sünnəti, 
istərsə də müsəlmanların Quranın kamil yazılı nüsxəsinə olan 
ehtiyacları ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. 
Çünki, Quran özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə hər bir 
müsəlmanın diqqətini özünə cəlb edə bilmişdir. Qurana olan belə 
bir batini və fitri əlaqə istər böyüklərdə, istərsə də az yaşlı uşaqlarda 
böyük təsir qoymuşdur. 
İndi isə sizi Quranın hər bir müsəlmanı özünə cəlb edən 
xüsusiyyətlərinin bəziləri ilə tanış edəcək, nəticə çıxarmağı isə öz 
öhdənizə buraxacağıq. Məhz bu xüsusiyyətlər, Quranın hələ 
Peyğəmbər (s) zamanında yığılmasını və sonrakı xəlifələrə həvalə 
olunmamasını sübuta yetirir.