MüƏLLİFDƏN

SƏQƏLƏYN HƏDİSİNİ NƏQL EDƏN MƏNBƏLƏR 
1. Səqələyn hədisini Əhməd ibni Hənbəl özünün «Musnəd» adlı 
kitabında (1-ci cild, 14-17-26 və 29-cu səh) Əbu Səid Xidridən (4-cü 
cild, 366, 371-ci səh) Zeyd ibni Ərqəmdən (5-ci cildin 182-ci səh) və 
Zeyd ibni Sabitdən nəql etmişdir. 
2. «Fəzailul Quran» (müəllif Dərəli) 2-ci cild 431-ci səh. 
3. «Camil Səğir» (müəllif Cəmaləddin Süyuti, Təbəranidən və o 
da Zeyd ibni Sabitdən nəql edərək, rəvayətin mötəbərliyini öz 
imzası ilə təsdiqləyir). 
4. «Əllamə Mənavi» şərhinin (3-cü cild 15-ci səh-də) nəql edir, 
Heysəmi hədisi nəql edən ravilərin şərh-halını bəyan etdikdən 
sonra onların mötəbər olduqlarını təsdiq edir. 
5. Hədisi nəql edən və mötəbərliyinə istinad olunan şəxslərdən 
biri də Əbu Yəla olmuşdur. 
6. Hafiz ibni Əbdüləziz Əxzəri hədisi nəql etdikdən sonra deyir: 
Peyğəmbər (s) bu hədisi həccətül vidada bəyan etmişdir. Hər kim 
İbni Cozi kimi bu hədisi qondarma hesab edirsə böyük səhvə yol 
vermiş olur. 
7. Səmhudi deyir: (Müəllif Hakim Nişapuri 3-cü cild 109-cu səh) 
hədis Zeyd ibni Ərqəmə tərəfindən nəql və mötəbərliyi təsdiq 
olunmuşdur. Daim müxalif mövqe tutan və nəql olunmuş 
rəvayətlərə haşiyə yazan Zəhəbi belə, bu rəvayətə irad tutmamışdır. 
Səqələyn hədisini nəql edən mənbələrin istifadə etdikləri kəlmə 
və ifadələrdə müəyyən fərqlər nəzərə çarpsa da, məna və məfhum 
baxımından tamamilə eynidir. 
HARİS İBNİ HƏMDANİNİN ŞƏRHİ-HALI 
İmamiyyə alimləri hamılıqla belə bir fikirdədirlər ki, Haris ibni 
Abdulla Həmdani, Əli (ə)-ın yaxın silahdaşlarından biri olmuşdur. 
O, böyük nüfuza malik olmuş və Əli (ə)-la ünsiyyətdə olduğu 
illərdə böyük, əhəmiyyət kəsb edən xidmətlər göstərmişdir. 
İmamiyyə alimləri onu daim təqva və pəhrizkarlığı ilə xatırlayar 
və haqqında yalnız tərifəli sözlər deyərlər. Rical alimləri və bir çox 

---

269 
təhqiqatçılar onun nəql etdiyi rəvayətləri mötəbər hesab edir və bir 
çox hallarda onlara istinad etmişlər. 
Əhli sünnə alimlərinin bir çoxu Harisin şərh-halını yazarkən onu 
xoş ifadələrlə yad etmişlər. 
İbni Həcər Əsqəlani özünün «Təhzibut-təhzib» adlı kitabında 
Harisin şərh-halını Davəridən nəql edərək İbni Muinin bu sözlərinə 
işarə edir. Mən onun şərh-halını İbni Məsuddan eşitdim. O, Harisi 
etimad olunası bir şəxs kimi qələmə verirdi. 
Osman Darəmi, İbni Muindən nəql edərək deyir: O, hamının 
etimadını qazanmış bir şəxs idi. 
Əşəs ibni Səvar, İbni Seyreyndən nəql edərək deyir: Kufə camaatı 
beş nəfər şəxsə daha çox ehtiram edərdi. Lakin onlardan ikisinə, 
yəni Haris və Ubeydəyə daha artıq ehtiram edər və onlar haqda 
daim tərifli sözlər deyərdilər. Ubeydə barəsində söz düşərkən Haris 
yad olunur, Haris barəsində bir söz deyildikdə, həmçinin Ubeydə 
xoş sözlərlə yad olunardı. 
İbni Əbi Davud deyir: Haris zəmanəsinin ən bilikli fiqh alimi idi. 
O, olduqca hörmətli və şərəfli bir nəslə mənsub idi. «İrs» məsələsini 
Əli (ə)-dan öyrənmiş və onun incəliklərinə hamıdan daha çox 
yiyələnmişdi. 
Əbu Cəfər Təbəri «Zilul Muzəyyil» adlı kitabında, Hicrətin 161-ci 
ilində vəfat etmiş şəxslər barəsində məlumat verərkən deyir: Haris 
ibni Abdulla Əur, Əli (ə)-ın qabaqcıl səhabələrindən biri idi. O, 
zəmanəsinin «fiqh»,
*
«hesab
*
», «fəraiz
*
» elmlərinə yiyələnmiş ən 
bilikli alimlərindən sayılırdı. 
Zəhəbi, Harisin şərh-halında yazır ki, Harisin nəql etdiyi 
rəvayətlər Əhli sünnənin istinad etdikləri dörd mötəbər mənbələrdə 
də nəql olunmuşdur. Nəsai, ravilərin mötəbərliyinə və onların 
şəcərənaməsinə (əsliyyətinə) hamıdan daha çox diqqət yetirsə də, 
Harisin nəql etdiyi rəvayətlərə istinad edirdi. Çünki o, özünün elm 
və şöhrəti ilə hamının nüfuzunu qazanmış və cəmiyyətdə 
özünəməxsus məqama nail olmuşdur. 
Mərrət ibni Xalid deyir: Məhəmməd ibni Seyreyn günlərin bir 
günündə mənə dedi: İbni Məsuda yaxın olan beş nəfər şəxsdən 
hədis nəql olardı. Mən onlardan dördü ilə görüşə bilsəm də, Haris 

---

270 
ilə görüşməyə nail olmadım. Əlbəttə o, digərlərindən daha nüfuzlu 
və daha bilikli idi. 
Yazıçı:
Şiə və sünni alimlərinin Harisin biliyi və şəxsiyyəti 
barəsində söylədikləri təriflərə baxmayaraq, Şəbi onu qətiyyətlə 
təkzib edir və onun barəsində bu sözləri deyir: Haris Əur, mənim 
üçün hədis nəql edərdi, lakin o, yalançının biri idi. Sonralar bəziləri 
Şəbənin dediklərini qəbul edib, Harisi yalançı kimi qələmə verməyə 
başlamışdılar. Lakin bizə belə gəlir ki, bu kimi iftiralar təəssüb və 
inadkarlıqdan savayı başqa bir şeydən irəli gəlməyir. Çünki, bir 
qədər əvvəl qeyd etdik ki, rical alimlərinin və təhqiqatçılarının bir 
çoxu Harisi mötəbər bir şəxs kimi qələmə vermiş və ondan yalan 
hədis və rəvayət nəql olunmadığını etiraf etmişlər. Bu səbəbdən də 
alimlərin bir qismi, Şəbinin Haris barəsində söylədiklərinin yalnız 
quru təəssüb üzündən meydana gəldiyinə işarə etmişlər. 
Əbu Abdulla Qurtəbi deyir: Şəbi, Harisi yalançılıqda ittiham etsə 
də, onun sözlərini qəbul etmək olmaz. Çünki, kimsə Harisin nə 
vaxtsa yalan bir söz dediyini eşitməmişdir. Bəlkə də Şəbi, Əli (ə)-ın 
Harisə olan yaxın münasibətini və onu başqalarından üstün 
tutduğu üçün ona qarşı qərəzli mövqe tutmuş və haqqında 
xoşagəlməz sözlər söyləmişdir. Bu səbəbdən də Şəbi, Əbu Bəkri 
hamıdan daha çox üstün tutar və onun barəsində deyərdi: O, islamı 
qəbul etmiş ilk şəxs olmuşdur. 
(Təfsir Qurtəbi 1-ci cild 5-ci səh). 
İbni Həcər, Harisin şərh-halında yazır: İbni Əbdülbərr özünün 
«Elm» adlı kitabında, Şəbənin hansı səbəblər üzündən Haris 
barəsində bu sözləri deməsini belə izah edir: Şəbi, Harisi Əli (ə) ilə 
yaxın və səmimi ünsiyyətdə olduğu üçün daim tənqid və təkzib 
edərdi. Və mənim fikrimcə o, özünün belə bir xoşagəlməz işinin 
cəzasını çəkdi. O da bundan ibarətdir ki, kimsənin Harisdən yalan 
bir rəvayət eşitmədiyi bir halda onu yalançılıqda ittiham etmiş və 
irəli sürdüyü belə bir əsassız iddia, kimsə tərəfindən qəbul 
olunmayaraq öz yalanını sabit etmişdir. 
İbni Şahin deyir: Əhməd ibni Saleh deyərdi: Haris Əur etimad 
olunası şəxslərdən idi. Əli (ə)-dan nəql olunmuş rəvayətdə onun 
tərif və mədh olunması çox gözəl ifadələrlə bəyan edilir!! 

---

271 
Ona, Şəbinin Harisi təkzib etməsini dedikdə buyurur: Harisin 
nəql etdiyi rəvayətlərin heç biri yalan deyildir. Sadəcə olaraq o, Əli 
(ə) ilə yaxın ünsiyyətdə olduğu üçün Şəbi tərəfindən təkzib 
edilmişdir. 
Yazıçı:
Üzümü nəzər sahiblərinə və təhqiqatçılara tutub onlardan 
soruşmaq istəyirəm: Sizi and verirəm Allaha! Deyin görək günahsız 
bir müsəlmanı, Allahın əməli-saleh bəndəsini, möminlərin əmiri Əli 
(ə) kimi bir şəxsiyyət ilə səmimi ünsiyyətdə olduğu üçün, onu yalan 
və qondarma rəvayətlər nəql etməkdə ittiham etmək olarmı? 
Yiyələndiyimiz elm və məlumatlar, apardığımız təhqiqatlar, əqidə 
və etiqadımız bizə belə bir yanlış işin görülməsinə icazə verirmi?! 
Məgər Peyğəmbərin (s) özü Əli (ə)-ın fəzilətinin hamıdan üstün 
olduğunu bəyan edərək onun barəsində dəfələrlə bu sözləri 
deməzdimi?!