MüƏLLİFDƏN

Lakin bu dəlillərə irad tutaraq deyirlər:
«Səqəleyn» hədisi 
Quranın təhrif olunmamasına dəlalət etsə də, burada bütün Quran 
deyil, yalnız fiqh və şəriət qanunlarının toxunulmamazlığı nəzərdə 
tutulur. Çünki, müsəlmanlar [şəriət məsələlərində] bütünlüklə 
Qurana deyil, yalnız fiqhi ayələrə istinad edirlər. Bu hədis həmin 
ayələrlə əlaqəli olmadığı üçün Quranın təhrif olunmamasına 
dəlalət edə bilməz. 
Cavab: 
Bu nəzəriyyənin heç bir əsası yoxdur. Çünki bəşəriyyəti 
haqqa hidayət edən, Quranın müəyyən surələri deyil, Peyğəmbərə 
(s) 23 il müddətində nazil olmuş bütün surə və ayələridir. 
İnsanların xoşbəxt həyatını təmin edən və onları səadətə 

---

203 
qovuşduran yalnız fiqh ayələri deyil, onun bəşər həyatını hərtərəfli 
əhatə edən bütün ayələri, o cümlədən əxlaq, rəftar, ailə, siyasət, 
hüquq, ticarət və s. qanunvericilik ayələri də şamildir. Quranın 
fəziləti barəsində söhbət açarkən qeyd etdik ki, bəzi ayələrdə 
keçmiş ümmət və peyğəmbərlərin sərgüzəştləri əhvalat şəklində 
bəyan olunsa da, əsas məqsəd ilahi hökmlərin izahı və insanların 
bundan ibrət götürərək haqqa hidayət olmalarıdır. Buna əsasən 
müsəlmanlar Qurana iman gətirərək onun bütün ayələrinə istinad 
etmişlər. 
«Təhrif nəzəriyyəsi»ni qəbul edənlər arasında elələri də vardır ki, 
təhrif deyildikdə yalnız vilayət ayələrinin təhrif olunduğunu 
nəzərdə tuturlar. Bir halda ki, vilayət ayələri də digər ayələr kimi 
hər bir müsəlman tərəfindən qəbul olunmalı və əməli olaraq sübuta 
yetirilməlidir. Və belə bir halda bu ayələrdə də təhrifə yol verilməsi 
sadəcə olaraq qeyri-mümkündür. 
Təhrif nəzəriyyəsinin əsassızlığının «Səqəleyn» hədisi vasitəsilə 
sübuta yetirilməsinin ikinci yolu bundan ibarətdir ki, təhrif məsələsi 
düzgün olsa, onda Quran tədricən öz etibarını itirəcək və nəticədə 
dəlil olaraq kimsə tərəfindən mötəbər sayılmayacaqdır. Belə bir 
çətinliklə qarşılaşan hər bir şəxs, şəkk-şübhəni aradan qaldırmaq 
üçün Əhli-beytə (ə) müraciət etməli, onların Quran barəsində 
verdikləri nəzəriyyəyə, yəni bu ilahi kitabın təhrif olunmamasına 
etiqad bəsləməli və bu barədə heç bir əlavə fərziyyələrə istinad 
etməməlidir. Çünki, hədisdən əldə etdiyimiz mənaya əsasən Əhli-
beyt (ə), Qurandan sonra müsəlmanların istinad edəcəkləri ikinci ən 
mötəbər mənbədir. Belə bir halda, Quranın təhrif olunduğuna 
ehtimal verib sonra bu nəzəriyyənin əsassız olduğunu Əhli-beytin 
(ə) buyuruqları ilə sübuta yetirməliyikmi?! 
«Təhrif nəticəsində Quran öz etibarını itirir» dedikdə isə, 
ayələrdə olunan ixtisar, əlavələr, dəyişikliklər və bunun nəticəsində 
məna, məfhum baxımından nəzərə çarpan fərqlər nəzərdə tutulur. 
Nəticə:
Təhrif nəzəriyyəsindən əldə olunan nəticə, Quranın öz 
etibarını itirməsi və ayələrin zahiri mənalarına istinad olunmasıdır. 
Bu isə qeyd etdiyimiz kimi, tamamilə yanlış bir nəticədir. Belə ki, 
Quranın dəlil olmaması onun təhrif olunduğuna dəlalət edir və belə 

---

204 
bir halda bunun sübuta yetirilməsi üçün «icmali elm»dən istifadə 
olunmasına heç bir ehtiyac duyulmur. Bu halda biz belə bir qənaətə 
gəlməliyik: Təhrif nəticəsində «icmali elm» yolu ilə bəzi ayələrin 
zahiri mənalarında yaranmış ixtilaflar artıq bizə bəlli olur və icmali 
elmə istinad etməklə Quran öz etibarını itirir. Çünki, əgər Quranın 
zahiri mənasının dəlil olduğunu icmali elm yolu ilə sübuta yetirmək 
istəsək, cavabında gərək deyək: 
Əvvəla, Quranda təhrifə yol verilməsi icmali elmə və ayələrin 
zahiri mənasında ixtilafın yaranmasına səbəb olmur. Digər tərəfdən 
isə icmali elm, Quranın zahiri mənalarına istinad olunmasında heç 
bir təsirə malik deyildir. Çünki, icmali elm yalnız o zaman təsirli ola 
bilər ki, ona hər tərəfli əməl olunmuş olsun, əks təqdirdə onun heç 
bir vəzifə təyin etmək səlahiyyəti olmayacaq. Belə olduqda isə 
icmali elm, Quran ayələrinin zahiri mənalarının şəriət məsələlərini 
bəyan edən və bəyan etməyən ayələri arasında ixtilafın 
yaranmasının qarşısını alır. Şəriət hökmlərini bəyan etməyən 
ayələrə əməl olunmadıqda isə, icmali elm heç bir rol oynamayacaq. 
Təhrif nəzəriyyəsinin tərəfdarları bəzən belə güman edirlər ki, 
Quranın dəlil olması onların istinad etdikləri nəzəriyyə ilə heç də 
ziddiyyət təşkil etmir. Yəni onlar həm Quranın dəlil olmasını, həm 
də onun təhrif olunduğunu qəbul edərək, belə bir fərziyyəyə istinad 
edirlər. Onlar deyirlər: Təhrif nəzəriyyəsini qəbul etməklə yanaşı, 
Quran ayələrinin zahiri mənalarına da istinad edə bilərik. Çünki, 
ayələrin zahiri mənalarının dəlil olması təhrif nəzəriyyəsinin 
etibarsızlığına səbəb olur. Lakin, imamlar mövcud Quranların 
mötəbərliyini, həmçinin öz səhabələrinin Quranın zahiri mənalarına 
əməl etmələrini təsdiq etmişlər. Beləliklə, təhrif nəzəriyyəsinin 
tərəfdarları həm bu nəzəriyyəyə istinad etmək, həm də Quranın 
zahiri mənalarının imamlar tərəfindən təsdiq olunduğuna etiqad 
bəsləmək istəmişlər. 
Lakin, bu tamamilə batil və əsassız fərziyyədir. Çünki, imamların 
öz davamçılarını haqqa hidayət etmələri və onların Quran 
ayələrinin zahiri mənalarına istinad etdiklərini təsdiq etmələri, heç 
də Quranın dəlil olduğunu sübuta yetirmək məqsədilə olmamışdır. 
Əksinə onlar, Quran nazil olduğu ilk gündən onun zahiri 

---

205 
mənalarının dəyişilmədiyinə istinad etmiş və belə bir saf əqidəyə 
əsaslanaraq bəşəriyyətin hidayətini öz üzərlərinə götürmüşlər. Yəni, 
onların mövcud Quranların mötəbərliyini təsdiq etmələri, onun 
zahiri etibarına deyil, həqiqi dəlil və höccət olduğuna dəlalət edir.