MüƏLLİFDƏN

«[Ey 

---

228 
ümmətim!] Sizə özünüzdən bir peyğəmbər gəldi ki...» 
onu da Kəzimə 
Ənsaridən əldə edə bildim. 
Böyük zəhmətlə yığılan Quran nüsxəsini, Əbu Bəkr xəlifə olduğu 
müddət ərzində özündə saxlayırdı. Sonra onu Ömər və ondan sonra 
qızı Həfsə saxlayırdı. 
(Səhih Buxari. 6-cı cild, 98-ci səh). 
2. İbni Şəhab, Ənəs ibni Malikdən nəql edərək deyir: Osman, 
Huzeyfə İraq və Şam camaatını Azərbaycan və Ermənistanın 
fəthinə hazır olmalarını əmr etdi. Huzeyfə səfər tədarükü görərkən 
onların qiraətində müşahidə etdiyi ixtilaflardan bərk narahat olur. 
Bunun qarşısını almaq məqsədilə Osmana belə bir məktub yazır: Ya 
Əmirəl-möminin! Yəhudi və nəsranilər islamı qəbul edib qiraətdə 
ixtilafa düçar olmazdan əvvəl, islamı qəbul etmiş müsəlmanların 
dadına çat! 
Osman, yığılmış Quran nüsxələrini üzündən köçürmək 
məqsədilə Həfsəyə məktub yazıb, ondan həmin Quranın 
göndərilməsini istəyir. Həfsə nüsxəni ona göndərir. Xəlifə Zeyd ibni 
Sabitə, Abdulla ibni Zubeyrə, Səid ibni Asa, Abdurrəhman ibni 
Hərs ibni Hişama bu nüsxənin üzünü köçürməyini əmr edir. 
Sonra Osman onlardan üçünü yanına çağırıb deyir: Əgər sizinlə 
Zeyd ibni Sabit arasında Quranın yazılış və oxunuşunda ixtilaf 
meydana gəlsə, Qüreyşin ləhcə və istifadə etdiyi ifadələrə müraciət 
edin. Çünki, Quran onların ləhcəsində və istifadə etdiyi ifadələrlə 
nazil olmuşdur. 
Bu dörd nəfər şəxs xəlifənin əmrinə əsasən bir neçə nüsxə 
köçürüb ona təqdim edir. Xəlifə əsl nüsxəni Həfsəyə qaytarır və 
yazılmış nüsxələri ətraf məntəqələrə göndərir, sonra isə mövcud 
olan nüsxələri yandırıb məhv olunmasını əmr edir. 
İbni Şəhab hədisi nəql etdikdən sonra deyir: Zeyd ibni Sabitin 
oğlu Xaricə nəql edir ki, atam deyərdi: Nüsxənin üzərindən 
köçürdüyümüz zaman, Peyğəmbərin (s) özündən eşitdiyim Əhzab 
surəsinin ayələrindən birini itirmişdik. Nəhayət onu Xəzimət ibni 
Sabit Ənsaridən əldə edə bildik və onu nüsxələrə əlavə etdik. 
Həmən ayə bundan ibarət idi: 
«Möminlərin içərisində elələri də vardır ki, Allaha etdikləri əhdə sadiq 
olarlar.» 

---

229 
3. İbni Əbi Şeybə Əli (ə)-dan nəql edərək deyir: Əbu Bəkrin 
savabı hamıdan daha çoxdur. Çünki o, Quranı bir yerə yığan ilk 
şəxs olmuşdur. 
4. İbni Şəhab, Salim ibni Abdulla və Xaricədən nəql edərək deyir: 
Əbu Bəkr kağız üzərinə yazılmış pərakəndə Quran ayələrini bir 
yerə yığıb, Zeyd ibni Sabitədən ona nəzər salmasını istədi. Lakin 
Zeyd bundan imtina etdi. Əbu Bəkr ilə Ömər bir daha yığılmış 
nüsxədə düzəliş aparmasını israr etdikdə Zeyd nəhayət öz razılığını 
bildirdi. 
Bu nüsxə Əbu Bəkrin vəfatından sonra Ömərin və ondan sonra 
Peyğəmbərin (s) zövcəsi Həfsənin yanında saxlanılırdı. Osman öz 
adamlarını göndərib Həfsədən həmən nüsxələri təhvil verməsini 
istədi. Lakin Həfsə Quranı Osmana verməkdən imtina etdi. Osman 
bir daha öz adamlarını göndərib, Quranın yenidən ona 
qaytarılacağını söz verir. Həfsə bu dəfə Quranı onlara verməyə 
razılıq verir. Osman onun üzərindən bir neçə nüsxə köçürüb, əsl 
nüsxəni yenidən Həfsəyə qaytarır. 
5. Hişam ibni Urvə atasından nəql edərək deyir: Yəmamə 
döyüşündə iştirak edən Quran qariləri həlak olduqdan sonra, Əbu 
Bəkr, Ömər ibni Xəttaba və Zeyd ibni Sabitə məscidə gələn mötəbər 
qarilərin qiraətlərini dinləmələrini və onların qiraətlərinin yalnız o 
zaman kağız üzərinə köçürmələrini əmr edir ki, iki nəfər mötəbər 
şəxs qiraətlərin düzgünlüyünə şəhadət vermiş olsun. Peyğəmbərin 
(s) səhabələrindən və Quran hafizlərindən bir çoxunun bu döyüşdə 
həlak olması, belə bir zərurətə səbəb olmuşdu və xəlifə lazımınca 
bunu yerinə yetirdi. 
6. Məhəmməd ibni Səyreyn nəql etdiyi rəvayətdə deyir: Ömər 
ibni Xəttab öldürüldüyü zaman hələ Quran bir yerə yığılmamışdı. 
7. Həsən rəvayət edir ki, Ömər, Quran ayələrinin biri haqda sual 
verdi. Cavabında ona deyilir: Bu ayə Yəmamə döyüşündə həlak 
olmuş filan şəxsdə idi. Ömər, qarilər ölməklə Quranın zaman 
keçdikcə unudularaq aradan getməsindən qorxub, həyacanlanaraq