MüƏLLİFDƏN

MÖCÜZƏLƏR ARASINDA OLAN OXŞARLIQ 
Bir qədər əvvəl qeyd etdik ki möcüzə, kimsənin qadir olmadığı, 
təbii qununlardan fərqlənən və yalnız Allahın izni ilə peyğəmbərlər 
tərəfindən yerinə yetirilən qeyri-adi işlərə deyilir. 
Amma möcüzəni tanımaq heç də hamıya müyəssər olmayır. 
Möcüzəni yalnız o kəslər tanıya bilər ki, həmən möcüzəyə oxşar 
elm və fənlərə dərindən yiyələnmiş olsun. Çünki, alim və 
mütəxəssislər yiyələndikləri elm və fənlərin sirlərini başqalarından 
daha dəqiq və daha ətraflı dərk edirlər. Və belə bir halda yalnız 
onlar möcüzənin kimin üçün mümkün, kimin üçünsə qeyri-
mümkün olduğunu bilirlər. 
Bu səbəbdən də elm adamları möcüzəni hamıdın tez təsdiq 
etmiş, sair insanlar isə əksinə olaraq, bəzən ona şübhə ilə yanaşmış 
və hətta bir çox hallarda onu inkar da etmişlər. 
Onlar belə güman edirlər ki, möcüzə iddiası edən şəxslər bunları 
hər hansı bir elm və ya fənnə yiyələnməklə həyata keçirirlər. Buna 
görə də onlar daim möcüzəyə şəkk-şübhə ilə yanaşmışlar. 
Bu səbəbdən də ilahi hikmət, möcüzənin cəmiyyətdə geniş 
yayılmış işlərə aşkar olaraq uyğun olmasını tələb edir. Allah öz 
peyğəmbərinə geniş yayılmış elm və fənlərə oxşar möcüzələr verir 
və onun məqamını, şan-şöhrətini hamının nəzərində ucaldır. 
Demək, zəmanəsinin peyğəmbəri o dövrün yayılmış elm və 
sənətinə oxşar möcüzələr göstərmiş və bu yolla yaşadığı 
məntəqənin tanınmış və nüfuzlu şəxsiyyətlərini özünə cəlb edə 
bilmişdir. Belə olduğu bir şəraitdə insanların əksəriyyəti həqiqətdən 
agah olur, ən başlıcası isə Allah-taala öz höccətini onların 
[insanların] üzərində tamamlayır. 
Bu ilahi qanuna əsasən, tarixə nəzər saldıqda baxıb görürük ki, 
sehrkarlıq və cadugarlıq baş alıb getdiyi bir gündə Allah-taala 
həzrət Musa (ə)-a əsanı, Yunan tibbi aləmə səs saldığı vaxtda isə 
həzrət İsa (ə)-a ağır xəstələri, hətta ölüləri diriltməyi möcüzə olaraq 
bəxş edir. 
Həzrət Musa (ə) öz əsasını sehrkarların qarşısına atır və əsa 
Allahın izni ilə əjdahaya dönüb onların bütün sehr alətlərini udur 

---

35 
və beləliklə də, başda cadugarlar olmaqla, yəhudilərin böyük bir 
hissəsi Musa (ə)-a iman gətirir. Çünki, onlar sehr və cadunun nə 
olduğunu bilir və Musa (ə)-ın möcüzəsini isə ilahi qeyb tərəfindən 
olduğunu da yaxşıca dərk edirdilər. 
İsa (ə)-ın zamanında da biz həmən həqiqətin bir daha şahidi 
oluruq. Yunan tibbi yunanların müstəmləkəsi olan Suriya və 
Fələstin ərazilərində özünün son inkişaf mərhələsinə çatdığı bir 
vaxtda Allah-taala, İsa (ə)-ı məhz burada peyğəmbərliyə seçir, 
möcüzə yolu ilə ağır xəstələri və ölüləri diriltməyi onun ixtiyarına 
qoyur. Musa (ə)-ın dövründə olduğu kimi, Yunan təbibləri də İsa 
(ə)-ın möcüzəsinin qarşısında diz çöküb onun göstərdiyi 
möcüzələrin ilahi qeybdən qaynaqlandığını dərk edir və ona iman 
gətirirlər. 
Bir anlığa qayıdaq Ərəbistan yarmadasının cahiliyyət dövrünə. 
Onların ictimai həyat tərzini nəzərdən keçirdikdə baxıb görürük ki, 
cahil ərəblərin məharətlə yiyələndikləri və fəxr edəcəkləri yeganə 
şey vardırsa, o da onların şer sənətində əldə etdikləri fəsahət və 
bəlağətdir. Müxtəlif qəbilələrin söz ustadları şəhərin mərkəzində 
şer məclisləri qurur və orada özlərinin ən gözəl şerlərini 
oxuyurdular. Burada oxunan şerlər adətən özünütərif və ya 
başqalarını tənqid-təhqir xarakterini daşıyırdı. Şairlərin sayı artıqda 
onlar mərkəzi bazarlarda toplanır və öz istedadlarını fəxrlə nümayiş 
etdirirdilər. Şairlər arasında münsiflər heyəti seçilir və ilin ən gözəl 
şeri elə oradaca elan olunurdu. 
Şairlər çoxaldıqca oxunan qəsidələrin sayı da çoxalır və onlardan 
ən yaxşısını seçmək daha da çətinləşirdi. Belə ki, münsiflər heyəti 
yeddi ən gözəl qəsidəni seçib onları Kəbənin divarlarından asmaq 
qərarına gəlir. Şerlər qızıl su ilə yazılır və camaat arasında «qızıl 
şerlər» və ya «muəlliqati səbə» [yeddi asılmış şer] adlanırdı. 
Münsiflər heyətinə Nabicə Zibyani rəhbərlik edirdi. O, həcc ziyarəti 
zamanı Məkkənin Ukkaz bazarına gələr və yeni yazılmış şerləri 
oxuyardı. Ehtiram əlaməti olaraq Zibyani üçün qırmızı çadır 
qururlar və şairlər növbə ilə onun görüşünə gəlib yeni qəsidələrini 
ona təqdim edirdilər. O, da şerləri diqqətlə dinləyir və ən gözəl şer 

---

36 
ustalarına fəxri mükafatlar təqdim edirdi. 
(Şuəraul Nəsraniyyə, 2/640. 
Beyrut çapı
).
 
Şer və ədəbiyyatın inkişaf etdiyi belə bir dövrdə həzrət 
Məhəmməd (s) Allah tərəfindən peyğəmbərliyə seçilir və qiyamətə 
qədər qüvvədə olacaq müqəddəs Quranı ona vəhy edir. Şöhrəti 
bütün Ərəbistan yarmadısana yayılmış şer ustaları Quran ayələrini 
oxuyaraq onun fəsahətinə məftun olurdular. Nəhayət onlar da 
Quranın bəşər yaradıcılığı olmadığını və Allah tərəfindən həzrət 
Məhəmmədə (s) vəhy olaraq nazil edildiyini dərk etdilər. 
İbni Sukəytdən nəql olunmuş hədisdə bu həqiqət bir daha 
açıqlanır. Hədisdə deyilir: 
«İmam Rza (ə)-ın yanına gəlib ondan soruşdum ki, nə üçün 
Allah-taala möcüzə olaraq Musa (ə)-a əsa və parlaq əli, İsa (ə)-a 
tibbi, Məhəmməd (s)-a isə ecazkar kəlamları bəxş etmişdir? 
İmam Rza (ə) buyurdu: Allah-taala Musa (ə)-ı peyğəmbərliyə 
təyin etdiyi zaman sehr və cadugarlıq geniş yayılaraq hamı 
tərəfindən rəğbətlə qarşılanırdı. Musa (ə) da məhz bu üslubdan 
istifadə edərək Allahın izni ilə kimsənin bacarmadığı möcüzə 
göstərir və bu yolla həm öz peyğəmbərliyini sübuta yetirir, həm də 
cadugarların sehrlərini bütünlüklə batil edirdi. 
İsa (ə)-ın zamanında isə bir çox ağır xəstəliklər yarandığından bu 
sahədə mütəxəssislərə böyük ehtiyac hissi duyulurdu. Belə bir 
şəraitdə Yunanıstanda və onun müstəmləkələrində görkəmli 
təbiblər meydana gəldi, tibb elmi get-gedə əsil gəlir mənbəyinə 
çevrilməyə və bir çoxları tərəfindən sui-istifadə edilməyə başladı. 
Tibb elmi öz inkişaf mərhələsini keçdiyi belə bir şəraitdə, İsa (ə)-a 
bu elmə oxşar möcüzə verilir. O, ağır xəstələri, anadangəlmə kor və 
karları sağaldır, hətta bəzi hallarda Allahın izni ilə ölüləri də 
dirildirdi. Beləliklə, həm onun peyğəmbərliyi, həm də Allahın 
insanlar üzərindəki höccəti tamamlanmış olurdu. 
Həzrət Məhəmməd (s)-ın dövründə isə, şer və ədəbiyyat özünün 
son inkişaf mərhələsinə çatmışdı. Belə bir şəraitdə Məhəmməd (s) 
peyğəmbərliyə təyin olunaraq, vəhy yolu ilə Quran ayələrini şer, 
qəsidə və yüksək sənətkarlıqla söylənilmiş söz vurğunu olan cahil 
ərəblərə tilavət etməyə başlayır. Beləliklə, həm onun peyğəmbərliyi 

---

37 
sübuta yetirilir, həm də Allahın insanlar üzərindəki höccəti 
tamamlanmış olur. 
(Üsuli-kafi, 1-ci cild. Əql və cəhalət fəsli, 20-ci hədis).
Diqqət yetirmək lazımdır ki, Peyğəmbər (s)-ın Qurandan başqa 
«şəqqul qəmər», kərtənkələni danışdırması, daşların onun 
qarşısında Allahı zikr etməsi və s. möcüzələri olmuşdur. Amma 
Quran bir neçə səbəbə görə bütün bu möcüzələrdən daha çox 
əhəmiyyət kəsb edir. 
1. Yaradılış və bir çox elmlərin sirlərindən agah olmayan ərəblər 
bu kimi möcüzələrə şəkk və tərəddüdlə yanaşa bilsəydilər də, şer 
sənətindən kifayət qədər məlumatları olduqları üçün Quranın 
fəsahətini heç cür inkar edə bilmirdilər. Çünki, onların özləri bu 
elmlərə yiyələnmiş və bir çox dəyərli əsərlər yarada bilmişdilər. 
Amma necə olursa-olsun özlərini Quranın qarşısında tamamilə aciz 
hesab edirdilər. 
2. Peyğəmbər (s)-ın göstərdiyi bəzi möcüzələr müəyyən zaman, 
məkan və şərait çərçivəsində idi və məhz bu səbəbdən də onlar 
müvəqqəti olmalı, zaman keçdikcə bir tarixi hadisəyə çevrilməli və 
ağızdan-ağıza nəql olunmalıydı. Quran isə əbədi möcüzə olaraq 
Məhəmməd (s)-a nazil olmuş və qiyamətə qədər qüvvədə 
qalacaqdır. 
Biz növbəti fəsillərdə bəzi şəxslər tərəfindən tərəddüd ilə 
yanaşılan, Peyğəmbər (s)-ın digər möcüzələrinə işarə edəcəyik.