Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Iqtisodiy qism

Sichqoncha - kompyuter bilan foydalanuvchi muloqotini yengillashtiruvchi manipulyator. Kompyuterga axborotni kiritish qurilmasi hisoblanadi. Uning sichkoncha nomi tashqi ko’rinishidan kelib chiqqan. Sichqoncha qo’lga bemalol joylashuvchi bir necha tugmali quticha. Sichkoncha stol yoki maxsus yuzada(gilamchada) harakati tufayli ekrandagi kursorni mos ravishda harakatlantiradi. Biror bir buyruqni bajarish uchun sichkonchaning mos tugmasi bosiladi. Bir xil amaliy dasturlar faqatgina sichqoncha bilan ishlashga moslashgan.
Printerlar - ma’lumotlarni kog’ozga chiqaruvchi qurilma. Barcha printerlar matnli ma’lumotni, ko’pchiligi esa rasm va grafiklarni ham kog’ozga chiqaradi. Rangli tasvirlarni chiqaruvchi maxsus printerlar ham bor.Printerlarning quyidagi turlari mavjud: ignali (matritsali yoki nuqtali matritsali), siyohli(purkagichli) va lazerli.
Matritsali printerlar keng tarqalgan printerlar turi bo’lib ,ularning ishlash qoidasi quydagicha: printerning yozish boshchasida vertikal tartibda ignalar joylashgan. Boshcha yozuv satri bo’ylab harakatlanadi va ignalar kerakli daqiqada bo’yalgan lenta orqali kog’ozga uriladi natijada kog’ozda belgi yoki tasvir paydo bo’ladi. Ignalar soniga ko’ra bu printerlar bir necha turga bo’linadi: 9-ignali, 24-ignali, 48-ignali.
 9-ignali printerda yozuv sifati pastroq. Sifatini oshirish uchun yozishni 2 yoki 4 yurishda bajarish kerak.
 24 ignali printer sifatli va tezroq ishlaydi.
48 ignalisini yozuvni juda sifatli chiqaradi.
Ignali printerlar tezligi bir bet uchun 10 sekunddan 60 sekundgacha vaqt oraligi ketadi.
Siyohli (purkagichli) printerlarda ma’lumotlar kog‘ozga maxsus qurilma(siyohdonlar) orqali purkalanayotgan siyoh tomchilari orqali chop qilinadi. Siyohli printerlar sifati lazerli printerlar sifatiga yaqin va narxi ham arzondir. Siyohli printer shovqinsiz ishlaydi. Shuning uchun hozirgi kunda ko‘pchilik undan foydalanmoqda. Teligi bir bet uchun 15 dan 100 sekundgacha vaqt oralig‘ini tashkil etadi.
Lazerli printerlar bosmaxona sifat darajasiga yaqin sifatli yozuvni ta’minlaydi. U ishlash nuqtai nazaridan. Nusxa ko‘chiruvchi kseroksga yaqin, bunda faqat bosuvchi baraban kompyuter buyrug‘i yordamida elektrlandi. Bo‘yoq donachalari zarblanib barabanga yopishadi. Va tasvir hosil buladi. Tezligi bir bet matn uchun 3 dan 15 sekundgacha. Rasm uchun ko‘proq, katta rasmlar uchun 3 minutgacha vaqt talab qiladi. Hozirgi kunda minutiga 15-40 betgacha ma’lumotni chop etadigan lazerli printerlar mavjud.
Kompyuterga ulanadigan qo`shimcha qurilmalar. Kompyuterning imkoniyatlari nafaqat ma’lumotlarni qayta ishlash, kiritish yoki chop etish bilan chegaralanadi, balki ma’lumotlarni saqlash, qidirish-chiqarish va qayta ishlashda turli xil ulanadigan qurilmalar yaqqol ishlatilaganda yaqqol seziladi va quyida biz bu qurilmalar bilan tanishamiz.
Skaner-kompyuterga matnli yoki tasvirli ma’lumotlarni kirituvchi qurilma. Skanerlar belgilarnixam anglaydi, shuning uchun qo’l yozmalarni ham kompyuterga kiritish uchun xizmat qiladi. Ular ikki xil bo’ladi: avtomatik va avtomatik bo’lmagan. Birinchisi ma’lumotni varoqlab o’qiydi, ikkinchisi satrlab, buning uchun skanerni kerakli satrga qo’l bilan surib turish kerak.
Plotter- chizmalarni kog’ozga chiqaruvchi qurilma. Plotterlar 2 xil bo’ladi: barabanli va planshetli. Barabanligi rulonli, planshetligi varoqli kog’ozga chiqaradi. Plotterlar asosan chizma loyihalarini avtomatlashtirishda foydalaniladi.
Modem- telefon tarmog’i orqali boshqa kompyuterlar bilan ma’lumot almashish imkonini beruvchi maxsus qurilma. Modemlar ichki(elektron platali) va tashqi alohida turdagi qurilma) bo’lishi mumkin. Modemlar ma’lumot uzatish tezligi bilan farqlanadi. Ular odatda sekundiga 2400 dan 33600 bitgacha ma’lumotni uzatish imkoniyatiga ega.