Muhammad al-xorazmiy nomodagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Operatsion kuchaytirgichlar asosidagi analog signallar o‘zgartirgichlari
OKning inverslamaydigan ulanishi, katta ichki qarshilikka ega signal
manbayini kirish qarshiligi kichik bo‘lgan signalni qayta ishlovchi qurilma bilan
muvofiqlashtirish talab etilganda qo‘llaniladi. Bunda signal fazasi saqlanadi.
Manfiy TA chuqurligi ortsa (
R
TA
→ 0, R
1
→ ∞) kuchaytirish koeffitsienti KU
kamayadi va birga tenglashadi (
K
U
= 1) .
Bunday kuchaytirgich kuchlanish qaytargichi deyiladi. Kuchlanish qaytargich
sxemasi 30.1-rasmda keltirilgan. Qaytargichda maksimal kirish va minimal chiqish
qarshiligi ta’minlandi. OK asosidagi qaytargich, boshqa (emitter va istok)
qaytargichlar, muvofiqlashtiruvchi kaskad sifatida qoilaniladi.
1.-rasm. Kuchlanish qaytargichi sxemasi
Inverslaydigan jamlovchi qurilma. Jamlash qurilmasi bir nechta kuchaytirilgan
kirish signallarining algebraik yig‘indisiga teng bo‘ladigan kuchlanishni
shakllantirish uchun xizmat qiladi, ya’ni matematik qo‘shish amalini bajaradi.
Bunda kirish signali inverslanadi. Misol tariqasida, 30.2.-rasmda uchta kirishga ega
bo‘lgan inverslaydigan jamlash qurilmasi sxemasi keltirilgan.
OK ideal deb hisoblab (IKIR=0 , U’=U’’) inverslaydigan kirish uchun Kirxgofning
birinchi qonuniga binoan quyidagicha yozish mumkin.
I
1
+ I
2
+ I
3
+ I
TA
= 0 ,
U
1
R
1
+
U
2
R
2
+
U
3
R
3
= −
U
CHIQ
R
TA
;
Bundan chiqish kushlanishi:

---

---

U
CHIQ

= −
R
TA
R
1
U
1
−
R
TA
R
2
U
2
−
R
TA
R
3
U
3
;
kelib chiqadi, ya’ni chiqishdagi signal o ‘zining masshtab koeffitsienti bilan
olingan kirishdagi signallarning algebraik yig‘indisiga teng bo'ladi.
2.-rasm. Uchta kirishli inverslaydigan jamlash qurilmasi sxemasi
R
1
= R
2
= R
3
= R
TA
= R bo’lgan xususiy holda:
U
CHIQ
= −(U
1
+ U
2
+ U
3
) ;
Bo’ladi.
Inverslamaydigan jamlovchi qurilma. Uchta kirishga ega bo‘lgan mazkur qurilma
sxemasi 30.3.-rasmda keltirilgan. Kirish signallari inverslamaydigan kirishga,
manfiy ТА signali esa RTA orqali inverslaydigan kirishga beriladi. Kirxgofning
birinchi qonuniga binoan
I
1
+ I
2
+ I
3
= 0, chunki ideal OK da IKIR.=0.
Demak,
U
1
− U′
R
+
U
2
− U′
R
+
U
3
+ U′
R
= 0 ;
OK kirishlari potensiallari bir-biriga teng degan shartdan kelib chiqqan holda U’
kirish potensialini aniqlaymiz, ya’ni:

---

---

Bundan UCHIQ=K(U1+U2+U3),

bu yerda uchta kirishli jamlovchi qurilma uchun
va
n ta kirishli jamlovchi qurilma esa
ga teng.
Ayiruvchi — kuchaytirgich. Chiqishida ikkita kirishdagi signallaming farqiga teng
kuchlanish olish imkonini beruvchi qurilma sxemasi 30.4-rasmda keltirilgan.
Kirxgofning birinchi qonuniga binoan I1+I0 = 0, chunki ideal OKda IKIR=0.
Ideal OKda kirish potensiallari teng U’=U’’. Inverslamaydigan kirish potensiali:
3.-rasm. Inverslamaydigan jamlovchi qurilma sxemasi
Bundan
U
1
−U
′′
R
=
U
′′
−U
CHIQ
KR
yoki KU
1
− U
′′
(K + 1) = −U
CHIQ
.

---

---

Demak, natijaviy

U
CHIQ
= K(U
2
− U
1
) .
4.-rasm. Ayiruvchi — kuchaytirgich sxemasi
Pretsizion attenyuator. Attenyuator (so‘ndirgich) kuchlanishni talab qilingan marta
susaytirish uchun xizmat qiladi. Asosan yuqori chastota o’lchov apparatlarida,
masalan, standart signallar generatorlari va komparatorlarda qo‘llaniladi. Pretsizion
(o‘ta aniq) attenyuator sxemasi 30.5-rasmda keltirilgan.

---

---

5.-rasm. Pretsizion attenyuator

6.-rasm. Differensiallovchi qurilma.
7.-rasm. Differensiallovchi qurilma chiqishidagi kuchlanishning vaqt diagrammasi.

---

---

8.-rasm. Integrallovchi qurilma sxemasi.

9.-arsm. Integrallovchi qurilma chiqishidagi kuchlanishning vaqt diagrammasi.
10.-rasm. Aktiv RC (a) va polosa filtri (b) sxemasi

---

---

11.-rasm. Diodli (a) va BTli (b) logarifmik kuchaytirgich sxemasi

12.-rasm. Antilogarifmik kuchaytirgich
13.-rasm. Komparator sxemasi (a) va uning vaqt diagrammasi (b)

---

---