Muhammad al-xorazmiy nomodagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

E L E K T R
Z A N J I R I N I N G
K O M P L E K S
U Z A T I S H
F U N K S I Y A S I N I H I S O B L A S H . 
Reja:
1. Elektr zanjir va uning elementlari
2. Zanjir kismi va to‘la zanjiruchun om qonuni
3. Ish, energiya va quvvat
ELEKTR ZANJIR VA UNING ELEMENTLARI
Elektr toki o’tadigan y o’ldagi turli elektr tuzilmalar yig’indisi elektr zanjiri deyiladi. Har
qanday elektr zanjir uchta asosiy elementdan, tok manbaidan, iste’molchilardan va
tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan b o’ladi
Tok manbai elektr zaryadlarni berk zanjirda yurgizib ma’lum ishni bajaradi. Ayrim
musbat zaryadni berk zanjirda yurgizish ishi elektr yurituvchi kuchi (EYUK) deyiladi:
EYUK ning birligi — Volt (V):
1.Elektr yurituvchi kuch manbalarining bir necha turi bor:
2.Galvanik elementlar:
3.Akkumulyatorlar;
4.Elektr generatorlar;
Kremniyli yarim o’tkazgichli fotoelementlar (kuyosh batareyalari).
Elektr energiya iste’molchilari qatoriga elektr energiyani mexanik energiyaga
aylantiruvchi elektr dvigatellar, yoritish lampalari, elektr energiyani issiqlik
energiyasiga aylantiruvchi isitish asboblari va hokazolar kiradi.
Elektr zanjirlarda asosiy elementlardan tashqari uzgichlar, knopkalar, rele,
kontaktorlar, himoya asboblari, masalan, saqlagichlar va avtomatlar, nihoyat
kontrol o’lchov asboblari: ampermetrlar, voltmetrlar, schyotchiklar va hokazolar
ishlatiladi.. Bu sxema tok manbai Е, uzgich В, reostat R va yoritish lampasidan tashkil
topgan.
OM QONUNI
To’la zanjir uchun Om qonuni quyidagicha ifodalanadi: berk zanjirda tok 
qiymati elektr yurituvchi kuch qiymatiga tug’ri proportsional, ichki va tashqi 
qarshiliklarning yig’indisiga teskari proportsional bo’ladi:

---

---

r
0
— tok manbaining ichki qarshiligi, R — zanjirning tashqi qarshiligi, — tok
manbaining ichki qarshiligida kuchlanishning tushishi,tok manbaining qisqichlar
orasidagi kuchlanishi, I — tok kuchi.
Agar rasmdagi sxema uzilgan bo’lsa, I=0 bo’ladi va:
Demak, uzilgan zanjirda tok manbaining qisqichlar orasidagi kuchlanishi,
uning EYUK ga teng bo’ladi.
Agar
tashqi qarshilikning
uchlarini
kalta
sim
bilan
tutashtirsak,
uning qarshiligi R=0 bo’ladi. Shuning uchun
bo’ladi.
Manbaning ichki qarshiligi kichik bo’lgani uchun zanjirda katta tok paydo
bo’ladi. Bu tok qisqa tutashuv toki deyiladi. ,